پایان شهر خطی؛ رویای نیوم عربستان فروپاشید؟
به گزارش زومان مرکز پروژه «The Line»، شهری خطی وسیع با پوشش شیشه‌ای در عربستان سعودی، قرار بود «مارینای مخفی» باشد. بزرگ‌ترین کشتی‌های کروز جهان از دروازه‌ای به ارتفاع برج شارد لندن وارد یک بندر عمیق کند شده در دل بیابان می‌شدند. بالای آن، مانند یک لوستر، ساختمانی ۳۰ طبقه از شیشه و فولاد از طاق آویزان می‌شد؛ تصویری علمی-تخیلی که توسط یک کارگردان هنری هالیوود طراحی شده بود. حتی طراحان پروژه هم هشدار داده بودند که قوانین فیزیک ممکن است با این طرح همراهی نکنند.
بر اساس گزارش فایننشال تایمز زیر مارینا، مهندسان قصد داشتند ایستگاه قطار سریع‌السیر بسازند. بالای لوستر، جلوه‌ای دیگر: استادیوم فوتبال با ظرفیت ۴۵۰۰۰ نفر در ارتفاع ۳۵۰ متری از سطح دریا، آماده برای جام جهانی ۲۰۳۴ عربستان سعودی. دنیس هیکی، مدیر توسعه پروژه The Line، اوایل سال جاری در داووس به حضار گفت: «این استادیوم شبیه هیچ چیزی نیست که تاکنون دیده باشید. همه می‌پرسند: «می‌توانید بسازیدش؟»»
تیم خودش هم نسبت به پاسخ مطمئن نبود. وقتی معماران نقشه‌ها را بررسی می‌کردند، لوستر غیرقابل باور به نظر می‌رسید. یکی از معماران به یاد می‌آورد که به طارق قدومی، مدیر اجرایی The Line، درباره سختی آویزان کردن یک ساختمان ۳۰ طبقه از پل در صدها متر بالاتر از زمین هشدار داده بود:
«می‌دانید زمین در حال چرخش است، و برج‌های بلند تاب می‌خورند؟» او توضیح داد که لوستر ممکن است «مثل یک آونگ حرکت کند»، سپس «سرعت بگیرد» و در نهایت «شکسته شود» و سقوط کند.
طارق قدومی گوش داد — و کار ادامه یافت. با این حال، حتی مسائل ساده هم در یک ساختمان وارونه پیچیده می‌شدند. معمار پرسید: «وقتی توالت را تخلیه می‌کنید، فضولات که به سمت پایین می‌رود، درست است؟»
قدومی پاسخ داد، به گفته معمار: «این را حل کرده‌ایم. صدها خودرو شاتل روی پل‌های جمع‌شونده به عقب و جلو حرکت خواهند کرد و فاضلاب را جمع‌آوری می‌کنند.»
روحیه‌ای که قوانین گرانش را به چالش می‌کشید، همان چیزی بود که نیوم — پروژه عظیم مگاپروژه‌ای که The Line قلب آن است — به آن متکی بود و شاهزاده محمد بن سلمان امیدوار بود زندگی در عربستان و فراتر از آن را بازتعریف کند. لوستر تنها بخشی از The Line بود، سازه‌ای شیشه‌ای و آینه‌ای به ارتفاع ۵۰۰ متر که ۱۷۰ کیلومتر طول داشت و قرار بود محل زندگی ۹ میلیون نفر باشد؛ شهری ساخته شده در دیواری بلندتر از امپایر استیت بیلدینگ.
زمانی که ساخت این پروژه سه سال پیش آغاز شد، The Line قرار بود نمادی از پیشرفت غیرقابل توقف باشد: زندگی شهری تحولی بدون خیابان‌ها و خودروهای سنتی، با انرژی تجدیدپذیر و بدون توقف، از خلیج عقبه تا کوه‌های حجاز امتداد می‌یافت. این پروژه هسته‌ی نیوم بود، شهر آینده‌نگرانه‌ای که شاهزاده محمد قصد داشت مقیاس جاه‌طلبی خود را نشان دهد، در حالی که عربستان سعودی در تلاش بود از اقتصاد نفتی به اقتصاد دیجیتال منتقل شود.
آن‌ها می‌گویند در بسیاری از پروژه‌های عربستان، انجام این کار غیرممکن است و این بسیار جاه‌طلبانه است،» محمدبن‌سلمان در مستندی از شبکه دیسکاوری درباره پروژه The Line که نخستین بار در ژوئیه ۲۰۲۳ پخش شد، گفت: «می‌توانند این حرف را تکرار کنند و ما هم می‌توانیم ثابت کنیم که اشتباه می‌کنند.»
اما با پیشرفت طراحی‌ها، رویای او با واقعیت برخورد کرد. معماران The Line شروع به تردید کردند که آیا ساختار می‌تواند همان‌طور که تصور شده، ساخته شود یا خیر. هزینه‌ها سر به فلک کشید، جدول زمانی عقب افتاد و سرمایه‌گذاری خارجی که ریاض روی آن حساب کرده بود، محقق نشد.
امروز، با حداقل ۵۰ میلیارد دلار پولی که خرج شد، بیابان پر از ستون‌های پایه است و خندق‌های عمیق در سراسر زمین گسترده شده‌اند. اما محمدبن‌سلمان، رئیس هیئت مدیره نیوم، به طور قابل توجهی مرحله اول طرح‌ها را کاهش داده است.
به گزارش فایننشال تایمز در حالی که کارکنان نیوم می‌گویند بسیاری از بخش‌های The Line هنوز از نظر فنی قابل ساخت است، آن‌ها قانع نشده‌اند که کسی حاضر باشد هزینه آن را پرداخت کند. روند ساخت در سراسر نیوم کند شده است، و تروجنا، مجموعه اسکی بیابانی که محل برگزاری بازی‌های آسیایی زمستانی ۲۰۲۹ است، یکی از معدود مکان‌هایی است که هنوز با سرعت ادامه دارد.
نیوم اعلام کرده که تمرکز اکنون به «مهندسی پیچیده و طراحی دقیق مربوط به مرحله اول» معطوف شده است. با این حال، یک کارمند سابق گفته که همه می‌دانند این پروژه عملی نخواهد شد؛ اکنون تنها مسئله این است که شاهزاده محمدبن‌سلمان به آرامی با واقعیت روبه‌رو شود.
بر اساس مصاحبه با بیش از ۲۰ نفر از افرادی که روی The Line کار کرده‌اند — از معماران گرفته تا مهندسان و مدیران ارشد سابق — این گزارش داخل پروژه را نشان می‌دهد: چگونه رویای شاهزاده طراحی شد و سپس توسط قوانین فیزیک و محدودیت‌های مالی نقش بر آب شد. همه خواستند نامشان محفوظ بماند، از ترس عواقب قانونی. روایت آن‌ها یکی از جسورانه‌ترین آزمایش‌های شهری در تاریخ مدرن را دنبال می‌کند — تلاشی برای ساخت یک شهر از صفر، بدون محدودیت جغرافیا یا پیشینه — که اکنون در خطر پیوستن به رده بزرگ‌ترین اشتباهات تاریخ معماری جهان است.
شاهزاده محمدبن‌سلمان در سال ۲۰۱۷ موقعیت خود را به‌عنوان حاکم بالفعل عربستان تثبیت کرد و در سن ۳۱ سالگی ولیعهد شد. او پیش‌تر برنامه‌های گسترده‌ای برای مدرن‌سازی دولت خلیج فارس و کاهش وابستگی آن به نفت آغاز کرده بود. نیوم — چند ماه پس از ولیعهد شدن او — تجسم این چشم‌انداز بود: مجموعه‌ای وسیع در دل بیابان شامل The Line، تروجنا، توسعه ساحلی لوکس، منطقه صنعتی و «جامعه دیجیتالی زیرزمینی آینده».
ایده شهر خطی از خود شاهزاده محمدبن‌سلمان بود. پیشنهاد اولیه، توسعه یافته توسط شرکت معماری Morphosis در لس‌آنجلس، نوار ۲ کیلومتری از سکونتگاه‌ها را از دریا تا کوه‌ها پیش‌بینی می‌کرد که با راه‌آهن به هم متصل می‌شد — طرحی نسبتاً سنتی شهری.
اما در اواخر سال ۲۰۲۰، شاهزاده محمدبن‌سلمان دستورالعمل‌های جدیدی صادر کرد. او در مستند دیسکاوری توضیح داد: «به تیم گفتم «چی می‌شود اگر آن دو کیلومتر را برداریم و به دو برج تبدیل کنیم؟»» و در همین حال دست‌هایش را به هم گره زد، انگار که در حال بستن یک کتاب است.
دستورالعمل‌ها فراتر از تعیین عرض The Line به ۲۰۰ متر رفت. یک نفر که در برنامه‌ریزی پروژه نقش داشت گفت: «می‌خواهم پیوسته باشد و می‌خواهم آینه‌ای باشد»، شاهزاده محمدبن‌سلمان به تیم خود گفته بود. با سقفی در ارتفاع ثابت ۵۰۰ متر از سطح دریا، The Line در رده بلندترین ساختمان‌های جهان قرار می‌گرفت. اما برخلاف اکثر آسمان‌خراش‌ها، این سازه تا نوک خود مسکونی بود — دیواری پیوسته از شیشه و فولاد.
برخی مشاوران پیشنهاد دادند ارتفاع را به ۱۰۰ متر محدود کنند تا منظره حفظ شود و هزینه‌ها کنترل شود. اما شاهزاده محمد تغییر نکرد. برنامه‌ریز پروژه گفت: «باید ۵۰۰ متر ارتفاع و ۲۰۰ متر عرض داشته باشد. همه چیز به او بستگی داشت.»