معافیت تحریمی آمریکا به نفع ایران؛تمدید حضور هند در چابهار

ایالات متحده با صدور معافیت شش‌ماهه تحریمی برای عملیات هند در بندر چابهار، درهای تجارت با افغانستان و آسیای مرکزی را موقتاً باز نگه داشته، این گام دیپلماتیک احتمالا تنش ها با ایران را تسکین می‌دهد، اما سؤال بزرگی را هم پیش می‌کشد: آیا این معافیت موقتی، پلی پایدار برای دور زدن تحریم‌های بلندمدت خواهد بود، یا فقط یک تعویق تاکتیکی در بازی بزرگ ژئوپلیتیک خلیج فارس؟

درست زمانی که به نظر می‌رسید همکاری بلندمدت ایران و هند در چابهار به بن‌بست رسیده است، آمریکا از تصمیم خود عقب‌نشینی کرد و با تمدید معافیت تحریم‌های بندر چابهار، مجوز از سرگیری دوباره فعالیت هندی‌ها را در این بندر صادر کرد.

براساس آنچه اکونومیک تایمز به نقل از وزارت خارجه هند گزارش داده است؛ این معافیت از ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵ (۹ آبان ۱۴۰۴ شمسی) محاسبه می‌شود و تا اواخر آوریل سال ۲۰۲۶ (اردیبهشت۱۴۰۵ شمسی) معتبر است. تمدید معافیت ریسک برقراری تحریم برای هند از بین می برد. این اقدام بخشی از دیپلماسی فشرده هند با آمریکا است و هدف اصلی آن تسهیل دسترسی هند به افغانستان و آسیای مرکزی از طریق این بندر است، بدون وابستگی به پاکستان.

به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه هند، رندی جیسوال: «ایالات متحده معافیت شش‌ماهه‌ای از تحریم‌های آمریکایی بر بندر چابهار به هند اعطا کرده؛ ما همچنان با آمریکا برای نهایی کردن یک توافق تجاری درگیر هستیم.» این معافیت، که جایگزین معافیت قبلی شده که اخیراً منقضی شده بود، بر اهمیت ژئوپلیتیکی چابهار در کریدورهای تجاری مانند کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب بین‌المللی (INSTC) تأکید دارد و حتی طالبان در افغانستان علاقه‌مندی خود را برای استفاده از آن ابراز کرده است

اگرچه مدت زمان معافیت تا اوایل سال آینده، کوتاه است، اما این فرصت را در اختیار هند قرار می دهد تا با دور زدن پاکستان، به عنوان رقیب سنتی خود، دسترسی به بازارهای بکر افغانستان و آسیای میانه پیدا کند و با بهره‌برداری از بندر چابهار به مسیری امن و مستقیم برای اتصال به قلب اوراسیا و حتی اروپا دست یابد؛ بندری که بخشی حیاتی از پروژه‌ بزرگتری به نام کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) است و هند را از طریق ایران به روسیه پیوند می‌دهد.

دهلی‌نو همچنین از این بندر برای ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه و تدارکات به افغانستان استفاده کرده است؛ از جمله محموله‌ای شامل چند دستگاه آمبولانس که در جریان سفر وزیر خارجه دولت طالبان به هند در اوایل ماه جاری تحویل داده شد.

طالبان نیز تمایل خود را برای بهره‌گیری از بندر چابهار به‌عنوان مسیر ارتباطی تجاری با هند و سایر کشورها اعلام کرده است. در همین حال، برنامه‌هایی برای اتصال چابهار به شبکه ترانزیتی کشورهای آسیای میانه در دست اجراست.

به‌ گفته منابعی که روزنامه اکونومیک تایمز به آن‌ها استناد کرده، ازبکستان — به‌عنوان یکی از دو کشور محصور در خشکی آسیای مرکزی — علاقه ویژه‌ای به استفاده از این بندر نشان داده و آن را جایگزینی برای ابتکار «کمربند و جاده» چین می‌داند. روسیه نیز در حال بررسی استفاده از مسیر چابهار از طریق قزاقستان و ازبکستان برای گسترش دسترسی تجاری خود به هند و دیگر نقاط آسیاست؛ موضوعی که لایه‌ای تازه از اهمیت ژئوپلیتیکی به پروژه چابهار می‌افزاید.

همین اهمیت استراتژیک بود که ایران و هند را در اردیبهشت‌ ماه امسال (مه ۲۰۲۴) پای میز قرارداد ۱۰ ساله‌ای کشاند که طبق آن، شرکت هندی ایندین پورتس گلوبال لیمیتد (IPGL) مدیریت و بهره‌برداری از ترمینال شهید بهشتی چابهار را بر عهده گرفت. این قرارداد شامل سرمایه‌گذاری ۱۲۰ میلیون دلاری هند و تأمین ۲۵۰ میلیون دلار خط اعتباری برای توسعه زیرساخت‌ها بود؛ یک تعهد بلندمدت که نشان از عزم جدی دو طرف داشت.

با این همه، تمدید هرچند کوتاه این معافیت، به هند اجازه می‌دهد تا ضمن از سرگیری فعالیت‌های خود، در تدارک پلن‌های سیاسی و اقتصادی دیگر برای مقابله با تصمیم‌های احتمالی آمریکا باشد. یک منبع آگاه در این باره گفته است: «پس از پایان دوره معافیت، هند بر اساس شرایط، گام بعدی را برخواهد داشت. در صورت ادامه تحریم‌ها، هند می‌تواند درخواست تمدید دیگری را مطرح کند.»؛ موضوعی که نشان می دهد سرنوشت چابهار هنوز به تصمیمات سیاسی در واشنگتن گره خورده و این بازی شطرنج همچنان ادامه دارد.