آمار پلیس یک چیز می‌گوید، هوا چیز دیگر/ طرح زوج و فرد هم جواب نداد

هشتم آذر بود. نفس تهران دوباره به شماره افتاده بود و کارگروه اضطرار آلودگی هوا، نسخه‌ی همیشگی را پیچید: طرح زوج و فرد از درِ منزل. این بار اما پلیس با جدیت بیشتری وارد میدان شد.

آمارهای پلیس هم نشان از عزم راسخ داشت: در هشت ماه گذشته، بیش از ۵۸۰ هزار خودرو به دلیل نداشتن معاینه فنی و بیش از ۳۷۰ هزار خودرو به دلیل دستکاری پلاک جریمه شده بودند. روایت اول این بود: خودروها، به عنوان متهمان ردیف اول آلودگی، باید کنترل شوند. اما آیا این همه تلاش، واقعاً به نتیجه رسید؟

اینجا روایت دوم آغاز می‌شود؛ روایتی که قهرمانانش نه پلیس و رانندگان، که اعداد و ارقام خشک و بی‌تعارف هستند. پلیس می‌گوید از حجم ترافیک تهران در این ایام، بیش از 50 درصد کم شده است. برای فهمیدن موفقیت این طرح، به سراغ داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران رفتیم. منطق ساده است: اگر خودروها منبع اصلی آلاینده‌ای مثل PM2.5 هستند، با حذف حدود نیمی از آن‌ها از خیابان‌ها، باید شاهد یک بهبود چشمگیر در کیفیت هوا باشیم. اما آمارها فرق دارند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که با وجود اجرای این طرح ، شاخص آلودگی هوا در بهترین حالت، تنها حدود ۱۵ درصد کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که انتظار می‌رفت با نصف شدن تردد خودروها، تأثیر بسیار بیشتری را شاهد باشیم. مهم‌تر اینکه حتی با وجود این بهبود اندک، کیفیت هوای تهران در اغلب روزهای پاییز امسال، از مدت مشابه در سال گذشته بدتر بوده است.

اینجاست که یک سوال اساسی مطرح می‌شود: اگر حبس کردن نیمی از خودروها در خانه‌ها، تأثیر چندانی بر غول آلودگی ندارد، آیا ما متهم را درست شناسایی کرده‌ایم؟ آیا تمام تقصیرها بر گردن خودروهای شخصی است؟

شواهد علمی در شهرهای دیگر دنیا نیز این تردید را تقویت می‌کند. برای مثال، در شهر ونکوور کانادا، سهم ترافیک در انتشار آلاینده‌های خطرناک حدود ۳۳ درصد برآورد شده و مابقی به منابع دیگر، از جمله صنایع، منابع گرمایشی خانگی و تجاری و... مربوط است. به نظر می‌رسد داستان آلودگی هوای تهران نیز پیچیده‌تر از آن است که با جریمه و محدودیت تردد حل شود.