رد و بدل سیگنال‌ اتمی بین پوتین و ترامپ

در روزهایی که جهان هنوز از سایه جنگ اوکراین رهایی نیافته است، نشانه‌هایی نگران‌کننده از بازگشت مسابقه هسته‌ای در حال ظهور است؛ از شلیک موشک‌های ممنوعه توسط روسیه در جبهه اوکراین تا آزمایش‌های تازه در واشنگتن، نشانه‌ها حاکی از آن است که نظم بازدارندگی پس از جنگ سرد، در حال رنگ باختن است.

نقطه آغاز این رقابت به جنگ اوکراین و روسیه باز می‌گردد؛ جایی که استفاده روسیه از موشک‌های ممنوعه ۹M729 برای نخستین بار، توسط یک مقام رسمی اوکراینی تأیید شد؛ موشک‌هایی که زمینه ساز فروپاشی پیمان تاریخی منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد (INF) میان روسیه و آمریکا در 20 اکتبر 2018 شد.

به گفته آندری سیبیها، معاون وزیر خارجه اوکراین، مسکو از ماه اوت تاکنون ۲۳ بار این موشک را به سمت خاک اوکراین شلیک کرده و حتی در سال ۲۰۲۲ نیز دو مورد استفاده از آن ثبت شده است.

براساس گزارش منابع نظامی به رویترز، یکی از این موشک‌ها در حمله ۵ اکتبر بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر پرواز کرده و به هدفی در غرب اوکراین اصابت کرده است. موشک ۹ M729 که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای یا متعارف را دارد، به گفته مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن، بردی در حدود ۲۵۰۰ کیلومتر دارد؛ یعنی می‌تواند بخش‌هایی از اروپا را نیز در تیررس قرار دهد.

سیبیها گفته است که «استفاده روسیه از موشک‌های ممنوعه INF نشان‌دهنده بی‌احترامی پوتین به ایالات متحده و تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ است.»

کارشناسان نظامی غرب معتقدند این اقدام روسیه نه‌تنها زرادخانه حملات دوربرد مسکو را گسترش داد، بلکه پیامی تهدیدآمیز برای اروپا در آستانه مذاکرات صلح احتمالی محسوب می‌شود.

در تصاویر منتشرشده از حملات اخیر در منطقه لاپاییوکا، بقایای موشک‌هایی با برچسب ۹M729  مشاهده شده که تطابق فنی آنها توسط تحلیلگران امنیتی تأیید شده است.

تحلیلگران معتقدند این موشک‌ها به روسیه اجازه می‌دهند از عمق خاک خود و مناطق امن‌تر دست به حملات زمین‌پرتاب بزند؛ ویژگی‌ که مقابله با آن برای سامانه‌های دفاعی اوکراین دشوارتر است.

با این حال، واکنش‌ها به استفاده روسیه از این موشک ممنوعه به همین نقطه ختم نشد و در سوی دیگر جهان، ترامپ نیز در واکنش به این اقدام پوتین، با تصمیمی بحث‌برانگیز مسیر تازه‌ای را پیش گرفته است.

رئیس‌جمهور ایالات متحده، هفته گذشته دستور داد که پس از سه دهه وقفه، آزمایش تسلیحات هسته‌ای از سر گرفته شود.

او در پیامی در شبکه Truth Social نوشت: «به دلیل برنامه‌های آزمایشی دیگر کشورها، به وزارت جنگ دستور داده‌ام که آزمایش تسلیحات هسته‌ای ما را — در سطحی برابر — آغاز کند. این روند بلافاصله شروع خواهد شد. روسیه دوم است، و چین سوم؛ هرچند تا پنج سال آینده فاصله کم خواهد شد.»

ترامپ این دستور را درست پیش از دیدار با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، صادر کرد؛ اقدامی که به‌زعم تحلیلگران، پیام روشنی به پکن و مسکو درباره رقابت تسلیحاتی جدید واشنگتن است.

هرچند هنوز مشخص نیست این آزمایش‌ها شامل انفجارهای زیرزمینی واقعی خواهند بود یا صرفاً آزمایش‌های غیرانفجاری موشک‌ها، اما پیام سیاسی آن روشن است؛ آمریکا به دوران بازدارندگی مطلق بازمی‌گردد.

در پی این تصمیم، یک قانونگذار ارشد روسیه آن را نشانه «ورود جهان به مرحله‌ای جدید از رویارویی مستقیم» دانست. وزارت خارجه چین نیز از واشنگتن خواست از اقدامات تحریک‌آمیز پرهیز کند و به تعهدات خود برای حفظ ثبات راهبردی پایبند بماند.

در همین حال، سازمان پیمان منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBTO) در بیانیه‌ای هشدار داد: «هرگونه آزمایش انفجاری هسته‌ای می‌تواند تلاش‌های جهانی برای کنترل تسلیحات و خلع سلاح را تضعیف کرده و ثبات بین‌المللی را به خطر اندازد.»

تحلیلگران معتقدند تصمیم ترامپ برای بازگشت به آزمایش‌های هسته‌ای و اقدام روسیه در استفاده از موشک ممنوعه INF، دو روی یک سکه‌اند؛ بازگشت آشکار به منطق بازدارندگی دوران جنگ سرد. در حالی که چین نیز در حال توسعه زرادخانه هسته‌ای خود و آزمایش موشک‌های فراصوت است، معادله قدرت جهانی بار دیگر در حال بازنویسی است.

به نظر می‌رسد جهان بار دیگر به نقطه‌ای رسیده که سایه یک مسابقه تسلیحاتی تمام‌عیار بر سر آن سنگینی می‌کند؛ مسابقه‌ای که ممکن است، اگر مهار نشود، از سطح بازدارندگی به آغاز نبردی واقعی در عصر هسته‌ای تبدیل شود.