آماده‌سازی ایران برای مذاکره مسلح؛ کدهای حقوقی در سخنرانی عراقچی

تصور کنید دو روز به یک قرار مهم مانده؛ قراری که ماه‌ها برایش تلاش شده و قرار است سرنوشت یک بحران بین‌المللی را مشخص کند. میز چیده شده، طرفین آماده‌اند، اما ناگهان صدای انفجار، همه‌چیز را به هم می‌ریزد. این، روایتی است که سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از حمله‌ اخیر اسرائیل به ایران ارائه می‌دهد؛ روایتی که در آن، اولین بمب‌ها نه بر سر تأسیسات، که بر قلب میز مذاکرات ایران و آمریکا فرود آمد.

به گزارش زومان، امروز وزارت خارجه میزبان یک کنفرانس متفاوت بود: «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع». یکشنبه ۲۵ آبان ماه سید عباس عراقچی از 350 مهمان خارجی میزبانی کرد تا در مورد حقوق تضییع شده ایران در جنگ 12 روزه بگوید. تحلیلگران این رویداد را تلاشی برای تغییر تاکتیک ایران از «چرخه واکنش امنیتی» به «اجماع‌سازی حقوقی» در تنش با اسرائیل تفسیر می‌کنند.

این کنفرانس بین‌المللی به میزبانی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه و با سخنرانی سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه، افتتاح و با حضور برخی مقامات ارشد کشورمان ادامه خواهد یافت.

شاید مهم‌ترین بخش صحبت‌های وزیر خارجه، استفاده‌ از کدهای حقوق بین‌الملل برای مشروعیت‌بخشی به پاسخ ایران و غیرقانونی جلوه دادن حمله‌ی طرف مقابل بود. او به چند اصل کلیدی اشاره کرد که هرکدام، پیامی مشخص دارد:

• نقض بدیهی‌ترین اصول حقوق بین‌الملل: عراقچی با اشاره به حمله به خاک ایران و هدف قرار دادن غیرنظامیان، این اقدام را نقض مستقیم منشور ملل متحد دانست. این یعنی ایران خود را قربانی یک «تجاوز نامشروع» می‌داند، نه یک طرف درگیر در یک جنگ برابر. عراقچی ضمن اشاره به «قواعد آمره» در حقوق بین‌الملل، رفتار آمریکا و اسرائیل را برخلاف این اصول دانست. این قواعد، اصول بنیادینی هستند که تخطی از آن‌ها حتی با رضایت طرفین هم مجاز نیست.
• حمله به نظام پادمان و عدم اشاعه (NPT): وقتی تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز که تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند هدف قرار می‌گیرند، این دیگر فقط حمله به یک کشور نیست؛ بلکه به گفته‌ی عراقچی، «یک تهاجم تمام‌عیار» به کل ساختار جهانی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است.
• حق ذاتی دفاع مشروع (ماده ۵۱ منشور ملل متحد): این کلیدی‌ترین کد حقوقی در دفاعیه‌ی ایران است. عراقچی تأکید کرد که پاسخ ایران، یک اقدام تلافی‌جویانه یا جنگ‌طلبانه نبود، بلکه استفاده از «حق ذاتی دفاع مشروع» بود که در ماده ۵۱ منشور ملل متحد به رسمیت شناخته شده است. او حتی پا را فراتر گذاشت و مدعی شد این دفاع با رعایت اصول «ضرورت، تناسب و تمایز» میان اهداف نظامی و غیرنظامی صورت گرفته تا ایران را در جایگاه کشوری قانون‌مدار، حتی در بحبوحه‌ی جنگ، قرار دهد.
• حق هسته‌ای: وزیر امور خارجه، برنامه هسته‌ای ایران را بر اساس حقوق شناخته‌شده در ماده ۴ معاهده NPT تعریف کرد. او با تکیه بر این ماده، توسعه فناوری هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز، به شمول غنی‌سازی را حق غیرقابل سلب ملت ایران دانست.

یکی از پیام‌های اصلی وزیر خارجه، تمایز میان «تأسیسات» و «تکنولوژی» بود. او با این گزاره، تلاش کرد تا روایت پیروزی و قدرت طرف مقابل را زیر سوال ببرد.

تأسیسات ما تخریب شده است اما تکنولوژی ما سر جایش است و اراده ما محکم‌تر شده است. ... آنها این را امتحان کردند و متوجه شدند موضوع هسته‌ای ایران راه‌حل نظامی ندارد.

این پیام دو مخاطب دارد: در داخل، به مردم می‌خواهد اطمینان دهد که توانایی کشور از بین نرفته و حتی تقویت شده است. در خارج، به طرف مقابل هشدار می‌دهد که فشار نظامی، نتیجه‌ی معکوس داده و ایران اکنون از موضعی قوی‌تر آماده‌ مذاکره است. این همان منطقی است که پشت جمله‌ «به‌مراتب قوی‌تر از ۲۳ خرداد هستیم» نهفته است.

همگان دیدند که چگونه در ظرف ۹ روز، پیام «تسلیم بی قید و شرط» به درخواست برای «آتش بس بی قید و شرط» تغییر کرد و توهّمات اولیه درباره ملت و نظام ایران محو گردید.

عراقچی بارها به «خیانت» طرف مقابل به دیپلماسی اشاره کرد. او خروج یک‌جانبه‌ی آمریکا از برجام را درحالی‌که ایران طبق ۱۵ گزارش آژانس کاملاً به تعهداتش پایبند بود، اولین خیانت بزرگ خواند و حمله نظامی اخیر را «خیانت به شکلی بدتر» توصیف کرد. با این کار، او توپ را به زمین آمریکا و متحدانش می‌اندازد و این پیام را منتقل می‌کند که ایران همواره آماده‌ی دیپلماسی بوده، اما این طرف مقابل است که هر بار میز مذاکره را به شیوه‌ای ترک کرده است.

در نهایت، سخنان وزیر خارجه ایران، بیش از یک گزارش، یک کیفرخواست حقوقی علیه آمریکا و اسرائیل و یک بیانیه‌ی راهبردی برای آینده بود. پیامی که از تلاش ایران برای تغییر زمین بازی، از واکنش امنیتی صرف، به ادبیات حقوقی و اجماع‌سازی دیپلماتیک حکایت داشت. تیم وزارت خارجه تلاش کرد که بگوید ایران اهل مذاکره است، اما فرق این مذاکره با قبل از جنگ 12 روزه این است که درجه بی‌اعتمادی به شدت افزایش یافته، و این بار ایران برای مذاکره مسلح آماده است.

تحلیل شما از رویکرد حقوقی ایران در این مناقشه چیست؟ دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.