آخرین امید آبی؛ بارورسازی ابرها کارساز خواهد بود؟
به گزارش زومان، چند روز پیش اعلام شد که طرح بارورسازی ابرها به‌طور رسمی در کشور آغاز شده است. نخستین عملیات در حوضه دریاچه ارومیه انجام شده است؛ دریاچه‌ای که زمانی بزرگ‌ترین دریاچه ایران بود اما حالا بخش اعظم آن خشک شده و بستر نمکی وسیعی بر جای گذاشته است.
بحران آب در ایران ابعاد نگران‌کننده‌ای پیدا کرده است. بارش‌ها در کشور طبق اعلام سازمان هواشناسی ایران امسال حدود ۸۹ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده و این نهاد می‌گوید ایران «خشک‌ترین پاییز ۵۰ سال اخیر» را تجربه می‌کند. در تهران، وضعیت به‌حدی بحرانی است که سطح آب سد امیرکبیر – یکی از منابع مهم تأمین آب پایتخت – تنها به حدود ۸ درصد ظرفیت رسیده است.
هفته گذشته نیز مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، هشدار داد اگر بارندگی کافی رخ ندهد، احتمال جیره‌بندی آب در تهران و حتی تخلیه بخشی از ساکنان پایتخت وجود دارد؛ هشداری که ابعاد جدی بحران را نشان می‌دهد. اما در این شرایط بارورسازی ابرها تا چه حد می‌تواند راهکاری موثر باشد؟
بارورسازی ابرها؛ راه‌حل اضطراری با اثر محدود
بارورسازی ابرها در این شرایط به‌عنوان یک ابزار اضطراری برای افزایش بارش مطرح شده است. در این روش، با استفاده از هواپیما یا دستگاه‌های مستقر روی زمین، نمک‌های شیمیایی مانند نقره یا یدید پتاسیم به ابرها تزریق می‌شود تا قطرات باران راحت‌تر تشکیل شوند. کشورهایی مانند امارات نیز در سال‌های اخیر از این تکنیک برای کاهش فشار کم‌آبی استفاده کرده‌اند.
با این حال، طبق گزارش پایگاه دانشنامه بریتانیکا، اثربخشی این روش همچنان محل بحث است. بر اساس برخی مطالعات بلندمدت، بارورسازی ابرها در بهترین حالت و تحت شرایط کاملاً مناسب می‌تواند حداکثر حدود ۲۰ درصد بارش بیشتر از ابرهایی که از قبل توان بارش دارند، ایجاد کند. همچنین اگرچه نمونه‌های موفقی از نتایج این روش در مناطق کوچک وجود دارد، اما بریتانیکا تأکید می‌کند که این عملیات در مقیاس‌های بزرگ چندان کارآمد نیست و معمولاً کمتر از یک درصد از «بودجه آبی» کل یک منطقه را تغییر می‌دهد و در برابر سامانه‌های بزرگ بارشی مقدار بارانی که از یک یا چند ابر بارور‌شده تولید می‌شود، ناچیز است.
نکته مهم این است که این روش فقط زمانی قابل اجراست که ابرهای باران‌زا و سامانه‌های بارشی در منطقه حضور داشته باشند؛ اگر هوا کاملاً پایدار و بدون ابر مناسب باشد، عملاً چیزی برای «بارور کردن» وجود ندارد. براساس گزارش ایسنا، استان تهران جزء جهار منطقه اصلی است که به عنوان محور عملیاتی طرح بارورسازی در نظر گرفته شده است، اما هنوز سامانه بارشی با ویژگی‌های لازم در تهران دیده نشده است.
اصلاح مدیریت منابع همچنان راه‌حل اصلی است
به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان می‌گویند بارورسازی ابرها شاید بتواند در کوتاه‌مدت و در مقیاس محدود، کمی از شدت خشکسالی بکاهد، اما نمی‌تواند جایگزین اصلاحات عمیق در مدیریت منابع آب شود. مسئولین مربوطه نیز در کنار این طرح، از برنامه‌هایی برای جریمه و محدود کردن مصرف‌کنندگان پرمصرف آب در بخش خانگی و تجاری سخن گفته‌اند.
خشکسالی تاریخی ایران نشان می‌دهد که کشور ناچار است هم‌زمان به‌دنبال راه‌حل‌های فوری مانند بارورسازی ابرها و اقدامات بلندمدت در مدیریت مصرف، کشاورزی و زیرساخت‌های آبی باشد؛ در غیر این صورت، سناریوهایی مانند جیره‌بندی گسترده آب و جابه‌جایی جمعیت می‌تواند از یک هشدار به واقعیت تبدیل شود.