سقوط تاریخی صادرات فرش ایرانی؛ گرههای کور در تاروپود قالی
صدای دار قالی در شهرها و روستاهای ایران در حال خاموش شدن است؛ صنعتی که زمانی نماد هنر، فرهنگ و قدرت اقتصادی ایران بود، اکنون با سقوطی بیسابقه دستوپنجه نرم میکند و صادرات آن به پایینترین سطح در تاریخ خود رسیده است. به گزارش زومان، فعالان این حوزه دو متهم اصلی را معرفی میکنند: تحریمهای فلجکننده آمریکا و مقررات داخلی بازگشت ارز حاصل از صادرات که انگیزه را از ریشه خشکانده است.
به گزارش فایننشال تایمز، هنر-صنعت که قدمتی چندهزارساله دارد، حالا در برابر چشمان ما در حال فروپاشی است. بیثباتیهای منطقهای نیز بر این آتش دمیده و جایگاه مسلط ایران در بازار جهانی را به رقبایی چون ترکیه، هند و چین واگذار کرده است.
این وضعیت، ضربهای مهلک بر پیکر کسبوکارهای محلی و زندگی هزاران بافنده است که تاروپود عمر خود را با گرههای قالی پیوند زدهاند.
اکرم فخری، بافندهای ۴۵ ساله از کاشان، روایتگر این تراژدی است.
«هزینهٔ تولید فرش خیلی بالاست و سودش خیلی کم.»- اکرم فخری، بافنده فرش ایرانی
فخری برای خرید مواد اولیه یک فرش حدود ۲۵۰ دلار سرمایهگذاری میکند و یک سال تمام از جان خود مایه میگذارد تا شاید بتواند آن را در نهایت کمی بیش از ۶۰۰ دلار بفروشد. او از درد مزمن کمر و پا مینالد، اما بدون بیمه یا حمایت دولتی، توانی برای استخدام نیروی کمکی ندارد.
آمارها عمق فاجعه را بهتر نشان میدهند.
کمیسیون فرش اتاق بازرگانی ایران پیشبینی میکند که ارزش صادرات در سال مالی منتهی به مارس ۲۰۲۶ به کمتر از ۴۰ میلیون دلار سقوط کند.
مرتضی حاجآقامیری، رئیس این کمیسیون، این رقم را با صادرات بیش از ۲ میلیارد دلاری سه دهه پیش مقایسه کرده و میگوید این عدد «آنقدر ناچیز است که میتوان گفت عملاً به صفر رسیده است.»
فرش ایرانی در حصار زنجیرهای از بحرانها
ضربه اصلی در سال ۲۰۱۸ با خروج آمریکا از توافق هستهای و بازگشت تحریمها وارد شد. همزمان، دولت ایران صادرکنندگان را موظف کرد ارز حاصل از صادرات را با نرخ دستوری به بانک مرکزی بفروشند؛ سیاستی که به گفتهٔ عبدالله بهرامی، رئیس اتحادیه تعاونیهای فرش، «کاملاً این بخش را فلج کرده و هیچ انگیزهای برای حضور در بازارهای جهانی باقی نگذاشته است.»
با از دست رفتن بازار آمریکا، تجار برای بقا به روشهای دیگری روی آوردند.
«برخی تجار شروع به ارسال فرشهای ایرانی به آمریکا از طریق کشورهای ثالث، به نام فرش چینی، نپالی یا مصری کردند. این کار باعث افزایش آمار صادرات آن کشورها شد، اما به هویت فرش ایرانی ضربه زد.»- محسن شجاعی، تاجر فرش در مشهد
در داخل نیز وضعیت بهتر نیست. کاهش گردشگران خارجی، تورم فزاینده و تغییر سلیقه به سمت دکوراسیون مینیمال، تقاضای داخلی را به شدت کاهش داده است. فرش دستباف که روزی زینتبخش هر خانهای بود، حالا به کالایی لوکس و غیرضروری تبدیل شده که جای خود را به فرشهای ماشینی ارزانقیمت داده است.
به گفتهٔ کارشناسان، امروز کمتر از ۳ درصد فرشهای تولیدی در داخل کشور مصرف میشوند.
با وجود وعدههای پراکنده مقامات دولتی برای حمایت از این صنعت، چشمانداز آینده تیره به نظر میرسد. هرچند حاجآقامیری معتقد است در صورت رفع تحریمها میتوان بازار را احیا کرد، اما بهرامی بسیار بدبین است: «آینده؟ آینده دیگر وجود ندارد. صدای دار قالی در روستاها و شهرها خاموش شده است. فکر نمیکنم فرش دستباف هرگز دوباره احیا شود.»