انفجار هزینه در پشت شبکه برق؛ خاموشیها سر دراز دارد
تورم تولید برق به ۹۴ درصد رسید و رکورد ۱۴ سال اخیر را شکست. همزمان، تورم برق مصرفی شما هم با ۷۸ درصد، قلهای جدید را فتح کرد. این یعنی هزینه تولید هر کیلووات برقی که چراغ خانهتان را روشن میکند، در سطح عمدهفروشی تقریبا دو برابر شده است.
داستان یک قبض برق: از نیروگاه تا کنتور شما
تابستان امسال را به خاطر دارید؟ خاموشیهای مکرر و گرمایی که کلافهکننده میشد. حالا اعداد و ارقام جدیدی از مرکز آمار ایران منتشر شده که شاید بخشی از آن پازل را حل کند. این آمارها از یک تورم بیسابقه در هزینههای «تولیدکنندگان» برق خبر میدهند. اما «تورم تولیدکننده» دقیقا به چه معناست؟
تصور کنید برق هم مثل هر کالای دیگری یک قیمت «کارخانهای» دارد. نیروگاهها برق را تولید میکنند و آن را در یک بازار عمدهفروشی به شرکتهای توزیع میفروشند. شاخصی که ۹۴ درصد رشد کرده، دقیقا قیمت فروش برق در همین مرحله است؛ یعنی قبل از اینکه به دست شما برسد. این عدد نشان میدهد که نیروگاهها با چه فشار هزینهای سنگینی برای روشن نگه داشتن خانهها و کارخانهها روبرو هستند.
اما چرا هزینهها اینقدر سر به فلک کشیده است؟ دلایل آن یک زنجیرهی به هم پیوسته است:
- گرانی سوخت: حدود ۹۰ درصد برق ما با سوختهای فسیلی مثل گاز تولید میشود. وقتی قیمت گاز بالا میرود، اولین ضربه را نیروگاهها میخورند. در ابتدای امسال، نرخ سوخت نیروگاهها ۵۰ درصد افزایش یافت.
- افزایش تعرفهها: دولت برای اینکه نیروگاهها از پس هزینههایشان بربیایند، تعرفه خرید تضمینی برق از آنها را بالا برده است.
- هزینههای نگهداری: تورم عمومی باعث شده هزینه تعمیرات و خرید قطعات یدکی برای توربینهای غولپیکر نیروگاهها به شدت گران شود.
- نرخ ارز: بخشی از تجهیزات و فناوریهای نیروگاهی وارداتی است. با رشد نرخ دلار، هزینه تامین این قطعات نیز رشد میکند.
معمای گرانی: مرغ اول بود یا تخممرغ؟
حالا به بخش جالب داستان میرسیم. منطق عمومی میگوید وقتی هزینه تولید بالا میرود (تورم تولیدکننده)، باید منتظر افزایش قیمت برای مصرفکننده نهایی (یعنی شما) باشیم. درست است، اما یک بررسی آماری جدید، این رابطه را به شکل دیگری روایت میکند.
این پژوهش که بر اساس دادههای فصلی انجام شده، یک رابطهی علیّت یکطرفه و عجیب را کشف کرده است. آزمونی به نام علیت گرنجر نشان میدهد که این تغییرات قیمت برق برای مصرفکننده است که با یک تأخیر حدودا یک ساله، روی هزینههای تولیدکننده اثر میگذارد، نه برعکس!
آزمون علیت گرنجر بررسی میکند که آیا تغییرات گذشتهٔ یک متغیر میتواند به پیشبینی متغیر دیگر کمک کند یا نه. اگر دادههای گذشتهٔ یک شاخص پیشبینی شاخص دیگر را بهتر کنند، گفته میشود شاخص اول علت گرنجری شاخص دوم است. این آزمون برای تحلیل روابط زمانی اقتصادی و مالی کاربرد دارد، نه لزوما اثبات علت واقعی.
به زبان سادهتر، این مدل آماری میگوید مسیری که قیمت برق در قبض شما طی میکند، میتواند سیگنالی برای تعیین هزینههای تولید در سال آینده باشد.
بنابراین، دفعهی بعد که به قبض برقتان نگاه میکنید، به خاطر داشته باشید که این اعداد و ارقام، فقط یک صورتحساب ساده نیستند؛ بلکه روایتی پیچیده از اقتصاد انرژی، سیاستگذاریهای کلان و البته، تابستانی هستند که با خاموشی گذشت.