مالیات کوکاکولا چطور انگلستان را عوض کرد؟
من جورج آزبورن هستم، سال ۲۰۱۵، وزیر خزانهداری بریتانیا. دفتر من طبقه بالای ساختمان خزانهداری در وایتهال است؛ جایی که هر روز فقط اعداد میبینم: درآمد، هزینه، کسری بودجه، مالیات…
یک روز وزیر بهداشت با موهای آشفته و چشمهای قرمز وارد اتاقم شد و یک پوشه ضخیم کوبید روی میز: «جورج، دیگه نمیتونیم! بچههای ۱۰ ساله دیابت نوع ۲ گرفتن! هر سال ۶ میلیارد پوند فقط برای درمان چاقی و دیابت خرج میکنیم! مصرف نوشابه شیرین داره میزنه بیرون! ما هر چی کمپین راه انداختیم، تلویزیون، مدرسه، بیلبورد، اینستاگرام… هیچی! مردم همون کوکاکولا رو میخرن و میخندن به ما!»
نشستم پشت میز، پوشه رو باز کردم. اعداد خودشون حرف میزدن: هر بریتانیایی سالی ۹۶ لیتر نوشابه شیرین مینوشه. یک بچه ۱۱ ساله بهطور متوسط هفتهای ۳-۴ قوطی کوکا یا فانتا میخوره. هزینه درمان در حال انفجاره.
وزیر بهداشت هنوز داشت داد میزد: «باید یه قانون سفت و سخت بذاریم! ممنوعش کنیم! یا حداقل یه قانون اخلاقی… یه چیزی… یه کمپین بزرگتر…»
من فقط به اعداد نگاه میکردم. بعد یه لحظه یاد حرف استاد اقتصاد دانشگاهم افتادم (همون جملهای که منکیو بعداً اصل چهارمش کرد): «مردم به نصیحت گوش نمیدن، به مشوق گوش میدن.»
آروم گفتم: «نه، ما ممنوع نمیکنیم. ما فقط یه مالیات کوچیک میذاریم روی قند.» وزیر بهداشت با تعجب نگاهم کرد: «مالیات؟ یعنی مردم رو تنبیه کنیم؟» گفتم: «نه، جیبشون رو هدف میگیریم. وقتی جیبشون بسوزه، خودشون رفتارشون رو عوض میکنن.»
چند ماه بعد، سال ۲۰۱۸، قانون رو اجرا کردیم: مالیات نوشابه شیرین (Soft Drinks Industry Levy) ۱۸ تا ۲۴ پنس مالیات روی هر لیتر، بسته به مقدار قند.
اولش همه فریاد زدن: شرکتها گفتن «ما ورشکست میشیم»، مردم گفتن «دولت داره از جیب ما میدزده»، روزنامهها تیتر زدن «مالیات کوکاکولا!»
اما سه سال بعد، همون وزیر بهداشت دوباره اومد تو اتاقم… این بار با لبخند: «جورج… باور نمیکنی. مصرف نوشابههای پرقند ۲۸ درصد پایین اومده. بچهها ۲۵ درصد قند کمتری از نوشابه میگیرن. شرکتها خودشون قند رو کم کردن که مالیات ندن. حتی دندانپزشکها میگن مراجعین بچهها کمتر شده.»
من فقط سرم رو تکون دادم و گفتم: «ما هیچکس رو مجبور نکردیم. فقط ۲۰-۳۰ پنس به قیمت یه قوطی اضافه کردیم… و میلیونها نفر خودشون تصمیم گرفتن سالمتر زندگی کنن.»
وزیر خزانهداری به جای موعظه، جیب مردم رو هدف گرفت… و رفتار یک ملت رو عوض کرد و گرگوری منکیو لبخند میزد و میگفت: «اصل چهارم همین بود!»«مردم به مشوقها واکنش نشان میدهند.» یعنی اگر میخواهی رفتار یک نفر یا یک ملت را تغییر بدهی، به جای هزار ساعت موعظه و بنر و شعار «این کار رو بکن، اون کار رو نکن»، کافیه مشوق شخصیاش را عوض کنی: یا پاداش بده، یا هزینهاش را بالا ببر. بقیهاش خودش درست میشود.
مفهوم کلیدی | توضیح علمی | مثال واقعی بریتانیا ۲۰۱۸–۲۰۲۱ | نتیجه کمی |
|---|---|---|---|
مشوق (Incentive) | هر عاملی که هزینه یا فایده یک رفتار را برای فرد تغییر دهد | افزایش قیمت نوشابههای پرقند از طریق مالیات | — |
مشوق منفی (Price Incentive) | افزایش هزینه رفتار نامطلوب → کاهش تقاضا | مالیات ۱۸–۲۴ پنس بر لیتر نوشابه پرقند | مصرف نوشابههای پرقند ۲۸٪ کاهش یافت |
مشوق مثبت (Substitution Incentive) | کاهش هزینه جایگزینهای مطلوب → افزایش تقاضای آنها | نوشابههای کمقند و بدون قند از مالیات معاف شدند | فروش نوشابههای کمقند ۳۳٪ افزایش یافت |
واکنش شرکتها | تغییر فرمول محصول برای فرار از مالیات | کوکاکولا، فانتا و اکثر برندها قند را کاهش دادند تا زیر سقف مالیات بیفتند | بیش از ۵۰٪ نوشابههای مشمول مالیات اصلاح فرمول شدند |
تأثیر بر کودکان و نوجوانان | گروه حساس که بیشترین مصرف را داشتند | کاهش قابلتوجه مصرف در سنین ۱۱–۱۸ سال | قند دریافتی از نوشابه در کودکان ۲۵٪ کاهش یافت |
درآمد دولت | مالیات جدید منبع درآمدی برای اهداف عمومی شد | درآمد سالانه ≈ ۳۰۰ میلیون پوند که صرف برنامههای سلامت شد | بودجه سلامت و ورزش مدارس تقویت شد |
درسهای اصلی مالیات نوشابه بریتانیا را یک نگاه؛چطور با تغییر مشوق، رفتار میلیونها نفر عوض شد