بانک جهانی در گزارشی جدید از وضعیت فقر در ایران که اخیرا منتشر شده نوشته است:بانک جهانی در تازه‌ترین گزارش خود از وضعیت اقتصاد ایران، تصویری نگران‌کننده از گسترش فقر در کشور ترسیم کرده است. بر اساس این گزارش، پیش‌بینی می‌شود ترکیبی از کاهش رشد اقتصادی و تورم افسارگسیخته، تنها در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵)، حدود ۲.۵ میلیون نفر دیگر را در ایران به زیر خط فقر بکشاند.
بنابر گزارش خبرگزاری تسنیم این نهاد بین‌المللی دلایل اصلی این وضعیت را انقباض بخش نفت، کاهش تقاضای جهانی و تشدید انتظارات تورمی ناشی از درگیری‌های اخیر عنوان کرده است. این عوامل ارزش پول ملی را کاهش داده و نرخ تورم را در چهار ماه نخست امسال به ۳۹.۵ درصد رسانده‌اند. در این میان، تورم مواد غذایی با نرخ ۴۲.۹ درصد، فشار مضاعفی بر معیشت خانوارها وارد کرده است.
خشکسالی و مهاجرت؛ بحرانی دیگر در کمین معیشت
علاوه بر چالش‌های اقتصادی، بحران‌های محیط‌زیستی نیز وضعیت را پیچیده‌تر کرده‌اند. بانک جهانی هشدار می‌دهد که کمبود فزاینده آب و انرژی که ناشی از خشکسالی‌های مکرر و مدیریت ناکارآمد منابع است، به جیره‌بندی و اختلال در فعالیت‌های اقتصادی منجر شده است. کاهش ۴۰ درصدی بارندگی از ابتدای سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴)، معیشت خانوارهای روستایی و کشاورز را به شدت تحت تأثیر قرار داده و به موج جدیدی از مهاجرت از روستاها به شهرها دامن زده است.
یارانه‌ها در برابر کوه مشکلات
گزارش بانک جهانی ضمن اشاره به تأثیر مثبت طرح‌های یارانه‌ای دولت در کاهش فقر، تأکید می‌کند که این سیاست‌ها به تنهایی کافی نیستند. طرح‌هایی مانند طرح کالابرگ که در شهریور ۱۴۰۲ (سپتامبر ۲۰۲۳) آغاز شد و طرح موقت «فجرانه» در بهمن ۱۴۰۲ (فوریه ۲۰۲۴)، توانسته‌اند بخشی از فشار اقتصادی را از دوش دهک‌های پایین درآمدی بردارند. با این حال، کسری بودجه ۴.۵ درصدی دولت، توانایی آن را برای ارائه کمک‌های فوق‌العاده و پایدار به شدت محدود می‌کند.
بر اساس محاسبات بانک جهانی، جمعیت افراد زیر خط فقر با درآمد روزانه ۸.۳ دلار، از ۳۳.۲ درصد در سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴) به ۳۵.۴ درصد در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) و ۳۸.۸ درصد در سال ۱۴۰۵ (۲۰۲۶) خواهد رسید. این به معنای فقیرتر شدن ۳ میلیون نفر دیگر تا سال ۱۴۰۵ است.
افزایش نابرابری و چهره فقر در ایران
آمارها همچنین از عمیق‌تر شدن شکاف درآمدی در کشور خبر می‌دهند. ضریب جینی که شاخصی برای اندازه‌گیری نابرابری است، از ۳۴.۸ درصد در سال ۱۴۰۱ (۲۰۲۲) به ۳۵.۹ درصد در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳) افزایش یافته است. فقر در مناطق روستایی بسیار شایع‌تر است، به طوری که ۵۲ درصد جمعیت روستایی فقیر هستند، در حالی که این رقم برای شهرها ۳۱.۳ درصد است. آمارها نشان می‌دهند که میان سطح تحصیلات و فقر رابطه‌ای معکوس وجود دارد؛ در حالی که ۴۶.۵ درصد افراد بی‌سواد فقیر هستند، تنها ۱۵.۲ درصد از افراد دارای تحصیلات دانشگاهی زیر خط فقر زندگی می‌کنند.