ایران قرمزتر از «تنش آبی»؛ بحران آب عمیق‌تر شد

به گزارش زومان، به تازگی عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، به واقعیت پیچیده کمبود آب در کشور اذعان کرد؛ واقعیتی که تأمین آب پایتخت، حالا با وصله‌پینه کردن منابعی از چندین سد، مخازن و حتی سفره‌های آب زیرزمینی ممکن می‌شود.

او به خط لوله‌ فرسوده‌ای اشاره می‌کند که از سد طالقان می‌آید و پس از بازسازی، حالا ظرفیتش به ۷ مترمکعب در ثانیه رسیده است؛ اما بلافاصله هشدار می‌دهد که مصرف تهرانی‌ها «بسیار فراتر» از این ارقام است و برای عبور از این تنگنا، راهی جز کاهش مصرف و همراهی شهروندان باقی نمانده است.

این همراهی شهروندان زمانی حیاتی‌تر می‌شود که بدانیم معنای «وضعیت قرمز» آبی چیست؟

این اصطلاح اگرچه این روزها بارها و بارها تکرار می‌شود اما مفهومی فنی دارد که خطری کاملاً واقعی را گوشزد می‌کند: «کمبود منابع آب بیش از ۲۰ درصد نسبت به نیاز»؛ وضعیتی که می‌تواند در اوج مصرف روزانه، جریان آب را در برخی مناطق با اختلال جدی مواجه کند.

شاید بهتر باشد حالا بگوییم بر اساس شاخص‌های معتبر، ایران در کدام پله از بحران آب ایستاده است. «شاخص فالکن‌ مارک» که به عنوان یکی از مهمترین شاخص‌های بین‌المللی در زمینه آب شناخته می‌شود می‌گوید که زمانی می‌توان یک کشور یا منطقه‌ای را درگیر با «تنش آبی» خواند که منابع آب تجدیدپذیر آن به کمتر از ۱۷۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال برسد. به عبارت دیگر، سرانه آب تجدیدپذیر برای هر فرد در سال به کمتر از این رقم افت کند.

از سوی دیگر بر اساس شاخص فالکن مارک، اگر سرانه آب تجدیدپذیر برای هر فرد در سال به زیر ۱۰۰۰ متر مکعب برسد، به معنای کمبود شدید آب یا «کم‌آبی مزمن» است. همچنین این شاخص می‌گوید که سرانه کمتر از ۵۰۰ متر مکعب به ازای هر فرد در سال به عنوان «کمبود مطلق آب» تعریف می‌شود.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند در دهه ۱۹۶۰، میزان آب‌های تجدیدپذیر شیرین ایران بیش از ۴۰۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال بود. در سال ۲۰۱۶ این رقم به ۱۶۴۴ متر مکعب به ازای هر نفر کاهش یافت و ایران بر اساس شاخص فالکن‌ مارک وارد دسته کشورهای با «تنش آبی» شد.

این پژوهش‌ها همچنین پیش‌بینی‌ کردند که این رقم تا سال ۲۰۲۵ برای هر ایرانی به حدود ۸۲۰ متر مکعب کاهش می‌یابد.

موضوعی که در میانه اظهارات وزیر نیرو می‌شود به آن رسید. 16 اردیبهشت 1404 علی‌آبادی وزیر نیرو با بیان اینکه آورد سالانه آب تجدیدپذیر امروز با کاهش 37 درصدی از 103 میلیارد متر مکعب به 66 میلیارد متر مکعب رسیده است، اظهار کرد: این در شرایطی است که آورد سالانه آب تجدیدپذیر در کشور در یک زمانی 130 میلیارد مترمکعب بود.

از همین آمار آقای وزیر می‌توان به سرانه آب تجدیدپذیر برای هر ایرانی در سال رسید؛ 767 مترمکعب! یعنی حالا ایران بنابر شاخص معتبر فالکن مارک از مرحله «تنش آبی» گذشته و وارد مرحله خطرناک «کم‌آبی مزمن» شده است و تا مرحله «کم آبی مطلق» فاصله زیادی ندارد.

با این همه گشتن در آمارها، روایت‌های تلخی را بازگو می‌کند.

اگر فقط نگاهی به نمودار بارش ۵۰ سال اخیر تهران به عنوان پایتخت ایران بزنیم، یک سراشیبی تند و مداوم را مشاهده میکنیم. سال آبی گذشته، با ثبت تنها ۹۰ میلی‌متر بارندگی در برابر میانگین بلندمدت ۱۸۵ میلی‌متر، پایتخت را در رتبه چهل و نهم از پنجاه سال گذشته قرار داد و حالا، با گذشت بیش از ۵۰ روز از سال آبی جدید، به گفته محمد جوانبخت، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، تنها ۳.۵ میلی‌متر بارش در کشور ثبت شده که معادل ۱۸ درصد میانگین نرمال است و ۲۰ استان کشور حتی یک قطره باران هم به خود ندیده‌اند.

اما فاجعه بزرگ‌تر در ارتفاعات در حال وقوع است؛ جایی که ذخایر استراتژیک آب کشور، یعنی برف، تقریباً ناپدید شده‌اند. به گفته فیروز قاسم‌زاده، مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، تصاویر ماهواره‌ای از یک افت بی‌سابقه حکایت دارند و میزان پوشش برفی سطح کشور در حال حاضر بسیار ناچیز است؛ وضعیتی که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته، کاهش ۹۸.۶ درصدی و در مقایسه با میانگین ۲۰ سال اخیر افت ۹۹.۸ درصدی را نشان می‌دهد.

این اعداد تکان‌دهنده به این معناست که قلک طبیعی آب ما برای فصل‌های گرم سال، خالی است. بدون برف، رودخانه‌ها کم‌آب می‌شوند و سفره‌های زیرزمینی تغذیه نخواهند شد.

این بحران تنها محصول قهر آسمان نیست.  غلامرضا کاظمیان، معاون معماری و شهرسازی، به ریشه‌های عمیق‌تر آن اشاره می‌کند. دهه‌ها مهاجرت از روستا به شهر و تمرکز جمعیت در کلان‌شهرها، منابع آبی را تحت فشاری بی‌امان قرار داد.

توسعه افقی شهرها جای خود را به بلندمرتبه‌سازی داد و تقاضا برای آب را به شکلی تصاعدی افزایش داد، بدون آنکه فکری برای تأمین پایدار آن شده باشد. او تأکید می‌کند که الگوهای ساخت و گسترش شهرها باید با شرایط اقلیمی کشورمان به‌ویژه کم‌آبی فعلی حداکثر سازگاری را داشته باشد.

در چنین شرایطی که برخی به راهکارهایی مانند بارورسازی ابرها دل بسته‌اند، واقعیت این است که ابری برای بارور کردن وجود ندارد. بحران به نقطه‌ای رسیده که وزیر نیرو می‌گوید: خشکسالی امسال در قیاس با ۵۶ سال گذشته بی‌سابقه است. شهرداری تهران بیش از ۱۰۰ حلقه چاه در اختیار دارد که اگر آنها را در اختیار بگیریم تا حدودی مشکلات شرب تهران برطرف می‌شود؛ حتی اگر چاهی برای شخص من باشد مطابق قانون وقتی مردم نیاز دارند، باید در اختیار قرار دهیم.

این سخنان، عمق تنگنا را نشان می‌دهد. نبرد تهران با تشنگی وارد مرحله‌ای حساس شده است. مرحله‌ای که در آن، هر قطره آب و هر تصمیم مدیریتی، سرنوشت‌ساز خواهد بود.

شما برای مدیریت مصرف آب در خانه چه راهکارهایی دارید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.