۱۸ عرصه آینده؛ روایت مک‌کنزی از غول‌های پول ساز ۲۰۴۰

به گزارش زومان، مؤسسه مک‌کنزی در یکی از گسترده‌ترین مطالعات خود، تصویری از آینده اقتصاد جهانی ارائه می‌کند که محور آن پیدایش «عرصه‌های رقابتی» تازه است؛ حوزه‌هایی که تا سال ۲۰۴۰ بخش قابل توجهی از رشد جهانی را خواهند ساخت و قواعد رقابت اقتصادی را بازنویسی می‌کنند. این گزارش تلاش می‌کند مفهوم «عرصه» را توضیح دهد، نحوه شناسایی آن را شرح دهد و چشم‌انداز ۱۸ عرصه آینده را بر اساس داده‌های رسمی مک‌کنزی ترسیم کند.

مک‌کنزی بر اساس تحلیل ۲۰ سال داده در بیش از پانصد صنعت، نتیجه می‌گیرد که رشد اقتصاد جهانی در دهه‌های پیش‌رو نه از صنایع سنتی، بلکه از «عرصه‌های رقابتی» جدید شکل خواهد گرفت. این عرصه‌ها ترکیبی از فناوری، مدل‌های کسب‌وکار نو، بازارهای مقیاس‌پذیر و رقابت‌های شدید هستند؛ رقابت‌هایی که نه‌فقط شرکت‌ها، بلکه کشورها را نیز درگیر می‌کند.

بر اساس پیش‌بینی این مؤسسه، سبد ۱۸ عرصه آینده تا سال ۲۰۴۰ مجموعاً بین بیست‌ونه تا چهل‌وهشت تریلیون دلار درآمد و بین دو تا شش تریلیون دلار سود ایجاد خواهد کرد. این ارقام معادل شکل‌دهی هجده تا سی‌وچهار درصد رشد اقتصاد جهانی است.

مک‌کنزی برای نخستین‌بار در این گزارش از اصطلاح «Arena» یا «عرصه» استفاده می‌کند. عرصه در نگاه این مؤسسه یک «صنعت» به‌معنای سنتی نیست، بلکه یک میدان رقابتی است که دو ویژگی اساسی را هم‌زمان دارد: نخست رشد بزرگ‌مقیاس و دوم پویایی شدید. رشد بزرگ‌مقیاس یعنی ظرفیت بازار در دوره‌ای نسبتاً کوتاه چند برابر شود و پویایی شدید یعنی شرکت‌های پیشرو جایگاه ثابتی ندارند و سهم بازارشان دائماً جابه‌جا می‌شود.

این وضعیت معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که جهش فناوری یا مدل کسب‌وکار رخ دهد، رقابت به سمت سرمایه‌گذاری تصاعدی حرکت کند و بازاری بزرگ یا رو به انفجار پیش‌رو باشد. تفاوت عرصه با صنعت سنتی در همین «نوسان قدرت» است؛ در عرصه‌ها تازه‌وارد می‌تواند رهبر شود و رهبر می‌تواند جایگاه خود را به‌سرعت از دست بدهد.

مک‌کنزی روند شکل‌گیری عرصه‌ها را حاصل ترکیب سه نیروی بنیادی می‌داند. نخست جهش فناوری یا مدل کسب‌وکار است که باعث می‌شود کیفیت، هزینه یا تجربه مصرف به شکل ناگهانی ارتقا یابد.

نمونه آن جهش باتری‌های لیتیوم-یون در خودروهای برقی یا حرکت از محتوای خطی به استریم ویدئو است.

نیروی دوم رقابت تسلیحاتی سرمایه‌گذاری است؛ وضعیتی که در آن هر نوآوری شرکت دیگر را وادار می‌کند سرمایه بیشتری تخصیص دهد تا عقب نماند.

نیروی سوم وجود یک بازار بزرگ یا در حال انفجار است؛ بازاری که می‌تواند موج تازه‌ای از مصرف یا جایگزینی یک محصول قدیمی را آغاز کند.

این ساختار باعث می‌شود عرصه‌ها برخلاف صنایع سنتی، همیشه در حالت فشار، رقابت و بازآفرینی باشند.

مک‌کنزی عرصه‌های آینده را در سه گروه دسته‌بندی می‌کند. گروه نخست عرصه‌هایی هستند که امروز وجود دارند و رشد سریع آن‌ها در دهه آینده نیز ادامه خواهد یافت، مانند تجارت الکترونیک، خدمات ابری، نیمه‌هادی‌های نسل جدید و اکوسیستم خودروهای برقی.

گروه دوم عرصه‌هایی هستند که از دل عرصه‌های امروز منشعب می‌شوند، مانند نرم‌افزارهای هوش مصنوعی، تبلیغات دیجیتال نسل جدید و استریم ویدئو.

گروه سوم عرصه‌های کاملاً نوظهور هستند؛ از خودروهای خودران و اقتصاد فضا تا رباتیک، زیست‌فناوری صنعتی، تحرک هوایی آینده، شکافت هسته‌ای نسل جدید و داروهای چاقی‌زدایی. مجموع این عرصه‌ها تصویری از رقابتی ارائه می‌دهد که ترکیبی از فناوری، زیرساخت، سلامت، انرژی و اقتصاد دیجیتال است.

سه نیروی بنیادی در سرنوشت این عرصه‌ها نقش خواهند داشت. نخست ژئوپلیتیک و سیاست‌گذاری فناوری است که می‌تواند مسیر زنجیره تأمین، امنیت داده و مالکیت فکری را تغییر دهد. دوم سرعت پیشرفت هوش مصنوعی است که به‌مثابه موتور محرک دیگر عرصه‌ها عمل می‌کند. سوم گذار سبز و رقابت بر سر انرژی پاک است که مسیر توسعه نیروگاه‌ها، خودروهای برقی، باتری‌ها و صنایع کم‌کربن را مشخص خواهد کرد. تعامل این سه نیرو جهت‌گیری اقتصاد جهانی را در دهه آینده تعیین می‌کند.

اگرچه بسیاری از عرصه‌های آینده در کشورهای پیشرفته یا اقتصادهای نوظهور شکل می‌گیرند، اما برای ایران نیز اهمیت تحلیلی و سیاست‌گذاری دارند. برخی حوزه‌ها همچون رباتیک صنعتی، زیست‌فناوری، امنیت سایبری، اقتصاد فضا و وسایل پرنده بدون سرنشین می‌توانند در صورت وجود استراتژی مشخص، به فرصت‌هایی برای توسعه فناوری تبدیل شوند. حتی بدون مشارکت مستقیم، درک این عرصه‌ها برای تحلیل بازارهای جهانی، تحولات فناوری و راهبردهای سرمایه‌گذاری اهمیت دارد.

مک‌کنزی می‌گوید آینده اقتصاد نه در صنایع تثبیت‌شده، بلکه در «عرصه‌هایی» شکل می‌گیرد که هنوز در حال ساختن هستند. این میدان‌های تازه، نقشه رقابت جهانی را از نو رسم خواهند کرد و برنده کسی است که زودتر منطق این عرصه‌ها را درک کند.