ایلان ماسک در آستانه تریلیونر شدن

در یک روز سرنوشت‌ساز برای صنعت خودروسازی و فناوری، مجمع عمومی سهامداران تسلا امروز، ششم نوامبر ۲۰۲۵، در مقر جدید شرکت در آستین تگزاس، بر اساس گزارش‌های اولیه، با حاشیه قاطع حدود ۷۵ درصدی، بسته جبرانی پیشنهادی جدید برای ایلان ماسک را تصویب کرده است. این تصمیم – در صورت تأیید رسمی – نه تنها ثروت شخصی ماسک را به مرز یک تریلیون دلار (trillionaire) نزدیک‌تر می‌کند، بلکه تسلا را به سمت تحقق رویاهای بلندپروازانه‌اش در حوزه هوش مصنوعی و روباتیک سوق می‌دهد. اما این رأی، حاصل سال‌ها کشمکش‌های حقوقی، لابی‌گری‌های پرهیاهو و تنش‌های شرکتی است که از دل یک دعوای ساده بر سر جبران مدیران سرچشمه گرفته – و حالا، به نظر می‌رسد ایلان ماسک را به نخستین تریلیونر تاریخ تبدیل کند.

بسته جبرانی تسلا ۲۰۱۸ و چالش‌های قانونی ایلان ماسک

داستان از سال ۲۰۱۸ آغاز می‌شود، زمانی که هیئت مدیره تسلا بسته جبرانی ۵۶ میلیارد دلاری برای ماسک طراحی کرد – بسته‌ای مبتنی بر عملکرد (performance-based) که وعده گزینه‌های سهام عظیم را در ازای دستیابی به اهداف جاه‌طلبانه می‌داد. ماسک، که به عنوان "مدیرعامل سوپراستار" (superstar CEO) توصیف شده، در آن زمان تسلا را از ورطه ورشکستگی نجات داد و ارزش بازار شرکت را به بیش از ۷۳۵ میلیارد دلار افزایش داد.

اما این بسته، که ماسک را به یکی از ثروتمندترین افراد جهان تبدیل کرد، با چالش‌های قانونی روبرو شد. یک سهامدار کوچک با تنها ۱۲ سهم، آن را به دادگاه Chancery (دادگاه Chancery، دادگاه تخصصی شرکتی) دلاویر کشاند و ادعا کرد که فرآیند تصویب آن شفاف نبوده و سهامداران را رقیق‌سازی (dilution) کرده است. قاضی دادگاه دو بار – در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ – بسته را باطل اعلام کرد، و ماسک را بدون جبران معنادار برای هشت سال رهبری‌اش رها کرد. دو سال پیش، دادگاه ایالت دلاویر روند تصویب پاداش قبلی ماسک را «به‌شدت معیوب» توصیف کرده بود و اعلام کرد روابط گسترده ماسک با اعضای هیئت‌مدیره موجب تضاد منافع شده است.

خشم ایلان ماسک از "مکه شرکت‌ها": انتقال تسلا به تگزاس

این شکست قضایی، خشم عمیق ایلان ماسک را برانگیخت. او که سال‌ها به عنوان منتقد سرسخت "مکه شرکت‌ها" (Corporate Mecca) دلاویر شناخته می‌شد، کمپینی پرهیاهو با هشتگ #DExit (خروج از دلاویر) راه انداخت و تسلا را از این ایالت به تگزاس منتقل کرد – اقدامی که نه تنها انتقام شخصی‌اش بود، بلکه جرقه‌ای برای موج خروج شرکت‌های بزرگ از دلاویر شد.

دلاویر را "مکه شرکت‌ها" می‌نامند چون قوانین شرکتی‌اش مثل یک بهشت مالی و حقوقی برای بیزینس‌هاست: مالیات صفر، دادگاه‌های تخصصی Chancery که دعواها را سریع و به نفع مدیران حل می‌کنند، و قاعده قضاوت تجاری (Business Judgment Rule) که به مدیران اجازه می‌دهد بدون ترس از شکایت، تصمیم‌های جسورانه بگیرند. بیش از ۶۰ درصد شرکت‌های بزرگ آمریکایی مثل اپل و گوگل، آنجا ثبت شده‌اند، هرچند دفتر مرکزی‌شان جای دیگری است – و این سیستم، دلاویر را به یک پول‌ساز سالانه دو میلیارد دلاری تبدیل کرده.

اما ماسک این را بیش از حد به نفع مدیران می‌دانست و می‌گفت سهامداران کوچک را قربانی می‌کند، که دقیقاً دلیل شورشش علیه احکام دادگاه دلاویر بود. تجدیدنظر در دیوان عالی دلاویر هنوز در جریان است، اما تسلا نمی‌خواست منتظر بماند. هیئت مدیره، به ریاست رابین دن‌هولم، هشدار داد که رد بسته جدید می‌تواند به معنای از دست دادن ماسک به عنوان مدیرعامل باشد – سناریویی که برای شرکتی وابسته به "نیروی گرانشی" (gravitational force) شخصیت ماسک، فاجعه‌بار است.

جزئیات بسته جبرانی تسلا ۲۰۲۵

بسته جبرانی ۲۰۲۵، که بر اساس گزارش‌های اولیه امروز تصویب شده، از بسته قبلی فراتر می‌رود و به ارزش بالقوه یک تریلیون دلاری می‌رسد. بر اساس مستندات رسمی ارائه‌شده به کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC)، این بسته شامل سهام اضافی تسلا است که تنها در صورت تحقق چند هدف کلیدی به ماسک تعلق می‌گیرد. این بسته به ۱۲ "ترانش" (tranche، لایه یا قسمت مرحله‌ای) تقسیم شده، که هر ترانش مثل یک چک‌پوینت مستقل عمل می‌کند: فقط در صورت رسیدن به اهداف خاص (مثل رشد مالی یا تولیدی) آزاد می‌شود و پاداش مربوطه را پرداخت می‌کند.

این ساختار، ریسک را پخش می‌کند و انگیزه را مرحله‌به‌مرحله حفظ می‌کند. برای کسب ۱۲ درصد اضافی از سهام تسلا (تا بیش از ۲۵ درصد مالکیت کلی)، ماسک باید تا سال ۲۰۳۵ ارزش بازار شرکت را از یک تریلیون دلار فعلی به ۸.۵ تریلیون دلار برساند – رقمی که تسلا را تقریباً به اندازه مجموع متا، مایکروسافت و الفابت (شرکت مادر گوگل) ارزشمند می‌کند.

اما این فقط اعداد نیست: ماسک باید ۲۰ میلیون خودروی برقی تحویل دهد، ۱۰ میلیون اشتراک فعال رانندگی کاملاً خودکار (Full Self-Driving یا FSD) ایجاد کند، یک میلیون ربات انسان‌نما (humanoid) مثل Optimus تولید کند، و یک میلیون روبوتاکسی (robotaxi) را به سرویس تجاری بیاورد. علاوه بر این، تسلا باید به درآمد واقعی ۴۰۰ میلیارد دلاری برای چهار فصل متوالی دست یابد – هدفی که با درآمد ۴.۲ میلیارد دلاری سه‌ماهه سوم امسال (با افت ۹ درصدی نسبت به سال قبل) فاصله زیادی دارد.

ماسک همچنین موظف است حداقل ۷.۵ سال در شرکت بماند و برنامه جانشینی بلندمدت بسازد. حتی در صورت تحقق بخشی از این اهداف، ماسک می‌تواند ده‌ها میلیارد دلار سهام جدید دریافت کند؛ طبق برآوردها، اگر ارزش بازار تسلا ۸۰ درصد رشد کند یا سود عملیاتی سه برابر شود، حدود ۵۰ میلیارد دلار به دارایی او افزوده خواهد شد.

لابی‌گری و رأی‌گیری مجمع سهامداران تسلا: پیروزی ظاهری ماسک در برابر مخالفان

رأی‌گیری امروز، پس از هفته‌ها لابی‌گری پرتنش، بر اساس گزارش‌های اولیه به نفع ماسک تمام شده است. در ابتدا، صندوق‌های بزرگی مثل Norges Bank (صندوق ثروت ملی نروژ، هفتمین سهامدار بزرگ تسلا) و Schwab (شرکت سرمایه‌گذاری شواب) علیه بسته رأی دادند و نگرانی‌هایی در مورد اندازه عظیم جایزه، رقیق‌سازی سهام و "ریسک شخص کلیدی" (key person risk) – یعنی وابستگی بیش از حد به ماسک – مطرح کردند.

صندوق بازنشستگی ایالت کالیفرنیا (CalPERS) و صندوق ثروت ملی نروژ در بیانیه‌هایی جداگانه اعلام کرده‌اند که مبلغ پاداش «نامتعارف و افراطی» است و هیئت‌مدیره تسلا، که برادر ماسک نیز در آن عضویت دارد، استقلال کافی برای تصمیم‌گیری ندارد. گروه مشاوره‌ای Glass Lewis هم توصیه به مخالفت کرده بود. اما موج تغییر کرد: Schwab ظرف ساعاتی موضعش را عوض کرد و گفت حمایت از این بسته، منافع مدیران و سهامداران را همسو می‌کند.

ماسک، با بیش از ۵۰۰ میلیون سهم به عنوان بزرگ‌ترین سهامدار فردی، از X (پلتفرم ایکس، توییتر سابق) برای بسیج حمایت استفاده کرد و حداقل سه صندوق سرمایه‌گذاری دیگر علناً پشتوانه‌اش شدند. حامیان این طرح، از جمله شرکت سرمایه‌گذاری Baron Capital (بارون کپیتال)، می‌گویند ایلان ماسک نیروی محرکه اصلی موفقیت تسلاست و باید برای ادامه مسیر انگیزه کافی داشته باشد.

«رون بارون» بنیان‌گذار این شرکت در یادداشتی نوشت: «بدون اراده و پشتکار ماسک، تسلایی وجود نداشت. او تنها فردی است که می‌تواند آینده خودروهای خودران و انرژی پاک را رقم بزند.» مدافعان ماسک معتقدند این بسته پاداش برای حفظ تمرکز او ضروری است؛ زیرا با وجود دارایی‌های عظیمش در شرکت‌های دیگر مانند اسپیس‌ایکس (SpaceX) و xAI، احتمال دارد تمرکز او از تسلا دور شود.

در مقابل، لارنس هامرمش، استاد بازنشسته حقوق شرکتی، این وضعیت را "غم‌انگیز" خواند و گفت: "اگر سهامدار کنترل‌کننده بتواند برای جبران خودش رأی دهد، این یک شکست برای مسئولیت‌پذیری شرکتی است." انتقادها حتی از مرز اقتصاد فراتر رفته است. واتیکان در واکنشی نادر، از افزایش شکاف ثروت در جهان ابراز نگرانی کرد. پاپ لئو چهاردهم گفت: «اگر تنها چیزی که ارزش دارد پول باشد، باید نگران آینده انسانیت بود.»

تأثیر گزارش‌های اولیه تصویب بسته جبرانی بر بازار و آینده تسلا

نتیجه اولیه؟ سهام تسلا امروز بیش از ۸ درصد جهش کرده و به حدود ۴۴۵ دلار رسیده، و ارزش خالص ماسک – با احتساب سهام تسلا، اسپیس‌ایکس و xAI – به مرز ۵۱۰ میلیارد دلار نزدیک شده است. مجله فوربز (Forbes) ثروت فعلی ایلان ماسک را حدود ۴۹۳ میلیارد دلار اعلام کرده است.

او اکنون دومین ثروتمند فرد جهان است و تنها جان دی. راکفلر با ثروتی معادل ۶۳۰ میلیارد دلار در ارزش امروز، بالاتر از او قرار دارد. تصویب رسمی بسته جدید، می‌تواند سهم ماسک در تسلا را از ۱۵ درصد به حدود ۳۰ درصد افزایش دهد و کنترل مدیریتی شرکت را به‌طور کامل در دست او بگذارد. این رأی – در صورت نهایی شدن – نه تنها ماسک را به "تریلیونر اول" تبدیل می‌کند، بلکه تسلا را به سمت یک اقتصاد دیجیتال کاملاً خودکار هدایت می‌کند: جایی که خودروها فقط شروع ماجرا هستند و روبات‌ها و تاکسی‌های خودران، ستون‌های اصلی خواهند بود.

گرچه راه ماسک بسیار سخت است، با وجود جهش ارزش بازار تسلا به حدود ۱.۵ تریلیون دلار، عملکرد فروش شرکت در ماه‌های اخیر رو به کاهش بوده است. بر اساس آمار منتشرشده، فروش تسلا در آلمان در ماه گذشته نزدیک به ۵۰ درصد افت کرده است.

همچنین وعده‌های ماسک درباره عرضه تاکسی‌های خودران در چند شهر و دریافت مجوز نرم‌افزار رانندگی خودکار در اروپا هنوز محقق نشده‌اند. با این حال، سابقه عملکرد ماسک نشان می‌دهد او بارها از بحران‌های مالی عبور کرده است. در سال ۲۰۱۸، تسلا در آستانه ورشکستگی بود، اما ماسک توانست با افزایش تولید مدل ۳ شرکت را نجات دهد و سهام تسلا به‌طور چشمگیری رشد کرد. باید دید شرط‌بندی سهامداران تسلا بر روی ماسک این بار هم جواب می‌دهد؟