بودجه ۱۴۰۵؛شش روایت سازمان برنامه از یک سال پرریسک
در حالی که بحث بودجه سال ۱۴۰۵ وارد مرحله بررسیهای جدی در مجلس میشود، امروز در سازمان برنامه و بودجه، نشستی خبری برگزار شد که در آن، مقامات اصلی این سازمان تلاش کردند منطق و مفروضات بودجه سال آینده را تشریح کنند. در این نشست، سیدحمید پورمحمدی رئیس سازمان برنامه و بودجه، به همراه معاونان این سازمان از حوزههای اقتصادی، مالیاتی، فرهنگی و عمرانی، درباره مهمترین پرسشها و نگرانیها توضیح دادند؛ از تورم و حقوق گرفته تا مالیات، یارانهها و سرنوشت پروژههای عمرانی.
برآیند سخنان مسئولان نشان میداد که دولت بودجه ۱۴۰۵ را نه بهعنوان بودجه «رشد و گشایش»، بلکه بهعنوان بودجه عبور محتاطانه از یک سال پرریسک طراحی کرده است؛ بودجهای که به گفته آنها، قرار است فشارهای موجود را مدیریت کند، نه اینکه با تصمیمهای پرهزینه، بحران تازهای بسازد.
محور اول: تورم؛ خط قرمز مشترک همه توضیحات
تقریباً تمام سخنان مطرحشده در این نشست، به یک نگرانی مشترک بازمیگشت: تورم.
مسئولان سازمان برنامه تأکید داشتند که اقتصاد ایران در شرایط رکود تورمی قرار دارد و از این رو، هرگونه تصمیم بودجهای که به کسری و تأمین مالی ناپایدار منجر شود، مستقیماً به افزایش قیمتها ختم خواهد شد.
محمد قاسمی معاون اقتصادی سازمان برنامه اعتقاد دارد: در شرایط فعلی اقتصاد ایران تقسیمبندیهای کلاسیک «بودجه انبساطی یا انقباضی» چندان معنا ندارد و آنچه اهمیت دارد، انضباط مالی است. به گفته او، بودجه ۱۴۰۵ با این فرض بسته شده که از ناحیه سیاست مالی، شوک تازهای به تورم وارد نشود و همزمان، محدودیت جدیدی نیز برای فعالان اقتصادی ایجاد نکند.
این نگاه، پایه بسیاری از تصمیمهای بعدی دولت در بودجه سال آینده است.
محور دوم: حقوق؛ چرا دولت فراتر از ۲۰ درصد نرفت؟
یکی از مهمترین و حساسترین بخشهای توضیحات امروز، به موضوع حقوق کارکنان و بازنشستگان مربوط میشد.
رئیس سازمان برنامه و بودجه با صراحت گفت که افزایش ۲۰ درصدی حقوق، با نرخ تورم همخوانی ندارد و حتی بابت این فاصله، از کارکنان و بازنشستگان عذرخواهی کرد. اما همزمان تأکید داشت که افزایش بیشتر حقوق، بدون پشتوانه درآمدی، به معنای حرکت به سمت چاپ پول است.
بعد از رئیس سازمان برنامه بودجه، محمدحسین رحمتی معاون بودجه ای با عدد و محاسبه در این باره صحبت کرد. او گفت هر یک درصد افزایش حقوق، حدود ۲۷ همت بار مالی برای دولت ایجاد میکند و در شرایطی که منابع دولت محدود است، افزایشهای بالاتر یا باید از محل بدهی و اوراق تأمین شود یا از مسیر خلق پول؛ هر دو مسیری که در نهایت فشار تورمی آن به مردم بازمیگردد.
دولت برای کاهش بخشی از این فشار، به جای افزایش عدد حقوق، مسیر افزایش معافیت مالیاتی حقوق را انتخاب کرده است؛ تصمیمی که به گفته مسئولان، خالص دریافتی بسیاری از کارکنان را بدون ایجاد شوک پولی افزایش میدهد.
محور سوم: مالیات؛ پیام دولت به کسبوکارها چیست؟
موضوع مالیات، یکی از بخشهایی بود که فعالان اقتصادی با حساسیت ویژه آن را دنبال میکنند.
در این نشست، مسئولان سازمان برنامه تأکید کردند که در بودجه ۱۴۰۵، فشار مالیاتی جدیدی تعریف نشده و محاسبات بر اساس قوانین موجود انجام شده است.
محمد قاسمی توضیح داد که رشد درآمدهای مالیاتی بیشتر از محل تکمیل پایههای مالیاتی، محدود شدن معافیتهای نامحدود و افزایش شفافیت رخ میدهد، نه از طریق افزایش ناگهانی نرخها. به گفته او، سال آینده قرار نیست سال «شوک مالیاتی» باشد، اما طبیعتاً فضای فرار مالیاتی محدودتر خواهد شد.
پیام ضمنی این بخش از توضیحات برای کسبوکارها روشن بود:دولت میگوید قصد ندارد با مالیات، رکود را تشدید کند؛ اما انتظار دارد سهم واقعی مالیات، دقیقتر و منظمتر پرداخت شود.
محور چهارم: یارانه و قیمتها؛ حمایت معیشتی با چه منابعی؟
در بحث یارانهها، رئیس سازمان برنامه موضعی صریح اتخاذ کرد. او گفت پرداخت یارانه یا کالابرگ، بدون آنکه منبع آن بهطور شفاف دیده شود، نه ممکن است و نه از نظر اقتصادی و اخلاقی قابل دفاع.
پورمحمدی توضیح داد که هر نوع حمایت معیشتی جدید، ناگزیر به تصمیمهای سخت در جای دیگر گره میخورد؛ تصمیمهایی که ممکن است به بنزین، نان یا سایر اقلام یارانهای مربوط شود. به همین دلیل، دولت ترجیح داده این موضوعات را بهصورت شفاف به گفتوگو با مجلس بگذارد و از تصمیمهای پرریسک و بدون پشتوانه پرهیز کند.
در مجموع، روایت دولت این است که یارانه، اگر قرار است پایدار باشد، باید منبع پایدار داشته باشد.
موضوع | چه کسی چه گفت؟ | منظور این توضیح چه بود؟ |
|---|---|---|
حذف چهار صفر از ارقام بودجه | پورمحمدی رئیس سازمان برنامه گفت در تنظیم جداول بودجه ۱۴۰۵، الزامات قانونی مربوط به «حذف چهار صفر» رعایت شده است | این اقدام اصلاح شکلی و حسابداری است؛ به معنای تغییر قدرت خرید، افزایش منابع یا کاهش واقعی ارقام بودجه نیست و صرفاً برای خوانایی و انضباط محاسباتی انجام شده |
نرخ ارز | معاون بودجه گفت عدد ۱۰۳ هزار تومان مبنای محاسبه حقوق ورودی است که از تغییر نسبت یورو به دلار و رشد ۲۰ درصدی بهدست آمده | این عدد نرخ ارز بودجه یا بازار نیست؛ فقط یک مبنای فنی گمرکی است و به سایر محاسبات ارزی بودجه تعمیم داده نمیشود |
افزایش ۲۰ درصدی حقوق | پورمحمدی تأکید کرد افزایش بیشتر حقوق بدون درآمد پایدار، به معنای چاپ پول و تورم است رحمتی توضیح داد کاهش صادرات نفت نسبت به سال ۱۳۹۶ حدود ۲۰ میلیارد دلار از درآمد کشور کم کرده است | از نگاه دولت، رشد محدود حقوق یک انتخاب ضدتورمی بوده، نه بیتوجهی به معیشت. سازمان برنامه میگوید محدودیت منابع نفتی و هزینههایی مانند واردات بنزین و بازپرداخت اوراق، دست دولت را برای افزایش بیشتر حقوق بسته |
معافیت مالیاتی حقوق | پورمحمدی گفت سقف معافیت مالیات حقوق از ۲۴ به ۴۰ میلیون تومان افزایش یافته است | بخشی از جبران قدرت خرید، از مسیر کاهش مالیات پرداختی انجام میشود |
بودجه صداوسیما | محسن نجفیخواه گفت رشد بودجه صداوسیما ناشی از افزایش حقوق و تعهدات بازنشستگی است | این رشد از نگاه سازمان برنامه، افزایش واقعی منابع عملیاتی محسوب نمیشود |
بودجه نهادهای فرهنگی | نجفیخواه توضیح داد رشد برخی ارقام نتیجه حذف و ادغام ردیفهاست | شکل پرداخت تغییر کرده؛ بودجه نهادی کمتر و خرید خدمت بیشتر شده است |
بودجه عمرانی | سعید جغتایی گفت تمرکز از پراکندگی طرحها به سمت پروژههای اولویتدار رفته است | توضیح سازمان برنامه این است که با منابع محدود، تکمیل پروژههای مهم در اولویت قرار گرفته است |
این جدول، جمعبندی روایت مسئولان سازمان برنامه و بودجه از منطق عددگذاری در لایحه بودجه ۱۴۰۵ است؛ روایتی که بر محدودیت منابع، مهار تورم و تغییر شیوه تخصیص تأکید دارد.
محور پنجم:صداوسیما نمونهای از «افزایش اسمی بدون پول تازه»
یکی از بحثبرانگیزترین عددهای بودجه ۱۴۰۵، رقم درجشده کنار نام صداوسیماست؛ عددی که در نگاه اول، از افزایش بودجه حکایت دارد. اما توضیح سازمان برنامه و بودجه چیز دیگری میگوید.
به گفته محسن نجفیخواه، معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه، صداوسیما مانند سایر دستگاههای دولتی مشمول افزایش ۲۰ درصدی حقوق کارکنان و بازنشستگان شده است. همین افزایش حقوق و هزینههای صندوق بازنشستگی باعث شده رقم نهایی بودجه این سازمان بزرگتر دیده شود.
با این حال، اگر تورم و مبنای رشد ۲۵ درصدی هزینهها در نظر گرفته شود، رشد حدود ۲۲ درصدی صداوسیما به معنای کاهش واقعی منابع است، نه تقویت آن. به بیان دیگر، بودجه صداوسیما برای توسعه فعالیتها یا تولید برنامههای جدید افزایش نیافته و تنها تعهدات اجتنابناپذیر حقوقی در آن لحاظ شده است.
سازمان برنامه و بودجه تأکید میکند این منطق فقط به صداوسیما محدود نیست. در مورد بسیاری از نهادهای فرهنگی، آنچه بهعنوان «افزایش بودجه» دیده میشود، حاصل ادغام ردیفها، حذف واسطهها و تجمیع اعتبارات است. سیاست بودجه ۱۴۰۵ این است که نهادهای غیردولتی ردیف مستقل نداشته باشند و اگر خدمتی لازم است، اعتبار به دستگاه دولتیِ متولی داده شود تا خرید خدمت انجام شود.
در واقع سازمان برنامه و بودجه می گوید:عددها در بودجه فرهنگ بزرگتر شدهاند، اما پول تازهای توزیع نشده است. تغییر اصلی، تغییر شکل پرداختهاست؛ نه افزایش منابع.
محور ششم: خرج بودجه کجا میرود؟ روایت عمرانی
پایانبندی توضیحات بودجه ۱۴۰۵، به حوزهای رسید که نتیجه آن مستقیماً در زندگی روزمره دیده میشود: پروژههای عمرانی و زیرساختی.
سعید جغتایی رئیس امور حملونقل و عمران سازمان برنامه، گفت با منابع فعلی، ادامه همه پروژههای تعریفشده عملاً ممکن نیست و اگر این مسیر ادامه پیدا کند، تکمیل برخی طرحها بیش از یک قرن زمان خواهد برد.
بر همین اساس، دولت در بودجه ۱۴۰۵ سیاست اولویتبندی سختگیرانه را در پیش گرفته است: توقف یا حداقلیکردن پروژههای کماثر و تمرکز منابع بر گلوگاهها. به گفته جغتایی، با وجود رشد نزدیک به صفر بودجه عمرانی، اعتبارات پروژههای اولویتدار بیش از ۱۳۰ درصد افزایش یافته و برای نخستینبار، جدول مستقلی برای اعتبارات ایمنی در بودجه درج شده است.
تمرکز بر حملونقل ریلی، کریدورها و کاهش تلفات جادهای، بخش پایانی این روایت را شکل میدهد؛ جایی که دولت میگوید بودجه زمانی معنا پیدا میکند که به پروژه تمامشده و خدمت ملموس منجر شود.