چگونه پوتین میلیاردرهای روسیه را در جنگ کنار خود نگه داشت؟
به گزارش زومان، در طول جنگ با اوکراین، اتفاقی عجیب و متناقض در اقتصاد روسیه رخ داده است؛ تعداد میلیاردرها به بالاترین سطح تاریخی خود رسیده، اما نفوذ سیاسی این طبقه ثروتمند تقریباً به صفر میل کرده است. در ۲۵ سال حکمرانی ولادیمیر پوتین، کسانی که روزگاری «الیگارش» نامیده میشدند و سیاستمداران را جابهجا میکردند، حالا به مهرههایی مطیع تبدیل شدهاند.
براساس آنچه بی بی سی گزارش داده است، این وضعیت خبر خوبی برای رئیسجمهور روسیه است؛ تحریمهای غرب نتوانسته ثروتمندان را به مخالفان او تبدیل کند و سیاست «چماق و هویج» کرملین، آنها را به حامیان خاموش پوتین بدل کرده است.
اولگ تینکوف، میلیاردر سابق حوزه بانکداری، بهخوبی میداند این «چوب» چگونه عمل میکند. یک روز پس از آنکه در اینستاگرام جنگ را «دیوانگی» خواند، کرملین با مدیرانش تماس گرفت و هشدار داد اگر تمام ارتباطات بانک تینکاف با بنیانگذارش قطع نشود، این بانک ملی خواهد شد؛ بانکی که آن زمان دومین بانک بزرگ روسیه بود.
تینکوف به نیویورکتایمز گفت:
«امکان چانهزنی نداشتم؛ شبیه گروگانگیری بود. هرچه پیشنهاد میدادند، باید میپذیرفتی.»
کمتر از یک هفته بعد، شرکتی وابسته به ولادیمیر پوتانین ــ پنجمین فرد ثروتمند روسیه و تأمینکننده نیکل مورد نیاز موتورهای جنگنده ــ اعلام کرد بانک را میخرد.
تینکوف میگوید این فروش فقط با سه درصد ارزش واقعی انجام شد. او در نهایت نزدیک به ۹ میلیارد دلار از داراییاش را از دست داد و روسیه را ترک کرد.
این وضعیت تفاوت زیادی با سالهای پیش از ریاستجمهوری پوتین دارد؛ زمانی که پس از فروپاشی شوروی، گروهی از روسها با تصاحب شرکتهای دولتی و بهرهگیری از سرمایهداری نوپا، به ثروتهای افسانهای رسیدند و در فضای آشفته سیاسی، به «الیگارش»هایی بانفوذ بدل شدند.
بوریس برزوفسکی، قدرتمندترین الیگارش آن دوران، بعدها ادعا کرد که در سال ۲۰۰۰ به قدرت رسیدن پوتین را رقم زده و در سال ۲۰۱۲ نوشت: «در او مستبد حریص و غاصبی که آزادی را لگدمال کند، نمیدیدم.» کمی بعد از این اعتراف، او در تبعید در بریتانیا در شرایطی مرموز جان باخت؛ زمانی که الیگارشی روسیه عملاً به پایان راه رسیده بود.
از همین رو، وقتی پوتین ساعاتی پس از صدور دستور حمله به اوکراین در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، ثروتمندترینهای روسیه را به کرملین فراخواند، مجال چندانی برای اعتراض نداشتند؛ هرچند میدانستند ثروتشان در معرض ضربهای جدی است.
پوتین به آنها گفت: «امیدوارم در این شرایط جدید هم مثل گذشته با هم همکاری کنیم.» یکی از خبرنگاران، حاضران را «رنگپریده و خوابآلود» توصیف کرد.
پایان عصر الیگارشهای قدرتمند
طبق گزارش فوربس، در سال منتهی به آوریل ۲۰۲۲ تعداد میلیاردرهای روسیه از ۱۱۷ نفر به ۸۳ نفر کاهش یافت و آنها در مجموع ۲۶۳ میلیارد دلار، معادل میانگین ۲۷ درصد از ثروت خود را از دست دادند. اما سالهای بعد نشان داد پیوستن به اقتصاد جنگی پوتین میتواند سودهای بزرگی به همراه داشته باشد.
هزینههای سنگین جنگ، رشد اقتصادی بیش از چهار درصدی در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ را برای روسیه رقم زد. جیاکومو توگنینی از تیم ثروت فوربس میگوید در سال ۲۰۲۴ بیش از نیمی از میلیاردرهای روسیه یا در تأمین تجهیزات نظامی نقش داشتند یا از تهاجم سود بردند.
امسال شمار میلیاردرهای روسیه در فهرست فوربس به رکورد ۱۴۰ نفر رسید و مجموع دارایی آنها با ۵۸۰ میلیارد دلار، تنها سه میلیارد دلار کمتر از رکورد پیش از جنگ بود.
در کنار این سوددهی، پوتین همزمان نشان داده با کسانی که از خطوط قرمز عبور کنند، مماشات نمیکند. سرنوشت میخائیل خودورکوفسکی، غول نفتی و زمانی ثروتمندترین مرد روسیه که پس از فعالیتهای سیاسی ۱۰ سال زندانی و شرکتش ملی شد، هنوز در حافظه روسها زنده است.
اقتصاد جنگی؛ ماشین تولید میلیاردر
پس از تهاجم به اوکراین، تقریباً همه ابرثروتمندان روسیه سکوت کردهاند و آنهایی که مخالفت علنی داشتند، ناچار شدند کشور و بخش بزرگی از ثروت خود را ترک کنند. تحریمهای غرب نیز نهتنها آنها را علیه کرملین نشوراند، بلکه راه فرار سرمایه را بست.
الکساندر کولیاندر از مرکز تحلیل سیاست اروپا میگوید: «غرب عملاً کاری کرد که میلیاردرهای روسی دور پرچم جمع شوند؛ داراییها تحریم، حسابها مسدود و اموال توقیف شد و همین به پوتین کمک کرد ثروت آنها را در خدمت اقتصاد جنگی بسیج کند.»
خروج شرکتهای خارجی پس از جنگ، خلأیی ایجاد کرد که بهسرعت توسط تاجران نزدیک به کرملین پر شد؛ کسانی که داراییهای سودآور را با قیمتهای نازل خریدند و به گفته تحلیلگران، «ارتشی تازه از وفاداران بانفوذ» را شکل دادند.
در نهایت، جنگ و تحریمها ــ و در مواردی دقیقاً به دلیل آنها ــ به پوتین کمک کرده است کنترل خود را بر نخبگان اقتصادی روسیه محکمتر از همیشه حفظ کند.
آیا به نظر شما استراتژی غرب در تحریم میلیاردرهای روسی نتیجه عکس داده است؟ دیدگاه خود را بنویسید.