پرواز تهران-تونس؛ آغاز یک اتحاد استراتژیک یا ازدواج مصلحتی؟

به گزارش زومان، وب‌سایت رسمی شورای آتلانتیک، به تحلیل سفر اخیر وزیر خارجه به تونس پرداخته است:

وقتی عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، پاییز امسال در تونس با قیس سعید، رئیس‌جمهور این کشور دیدار کرد، چیزی فراتر از یک ملاقات دیپلماتیک ساده در حال وقوع بود. این دیدار، که با صحبت از سرگیری پروازهای مستقیم تهران-تونس و تقویت روابط اقتصادی همراه شد، گمانه‌زنی‌ها را درباره یک تغییر جهت استراتژیک در شمال آفریقا شعله‌ور کرد؛ آیا کشوری که روزی از صدور انقلاب اسلامی می‌ترسید، حالا در حال تبدیل شدن به یکی از مهره‌های جدید در صفحه شطرنج منطقه‌ای ایران است؟

این یک داستان دو سر برد به نظر می‌رسد. از یک سو، ایران پس از تحمل ضربات سنگین به رهبران و نیروهای نیابتی‌اش در جنگ اخیر اسرائیل و حماس، به دنبال بازسازی وجهه و قدرت منطقه‌ای خود است و شمال آفریقا می‌تواند یک زمین بازی جدید و حیاتی باشد. از سوی دیگر، تونس تحت رهبری قیس سعید در انزوای بین‌المللی فرو رفته، اقتصادش شکننده است و به طور فزاینده‌ای به الجزایر، متحد ایران، وابسته شده است. برای سعید، نزدیکی به تهران یک برگ برنده است؛ هم روایت پوپولیستی و ضدغربی او را تقویت می‌کند و هم به مخاطبان داخلی‌اش نشان می‌دهد که در مقابل «دیکته‌های» غرب، متحدانی قدرتمند دارد.

روابط ایران و تونس هرگز گرم و صمیمی نبوده است. پیش از انقلاب ۱۳۵۷، دو کشور روابطی «پایدار» داشتند، اما پس از آن، ترس تونس از نفوذ ایدئولوژی اسلام‌گرایانه، روابط را تیره کرد. حبیب بورقیبه، اولین رئیس‌جمهور تونس، در سال ۱۹۸۷ پس از اعتراضات دانشجویی، روابط با ایران را قطع کرد. هرچند این روابط بعداً برقرار شد، اما هرگز از سطح حداقلی فراتر نرفت. حتی در اوج تبادلات در سال ۲۰۰۸، کل واردات خودرو تونس از ایران تنها به ۱۸ میلیون دینار می‌رسید.

اما از زمان به قدرت رسیدن قیس سعید در سال ۲۰۱۹ و اقدامات او برای تحکیم قدرت از ژوئیه ۲۰۲۱، همه چیز تغییر کرده است. او که با شعارهای ضدفساد و ضدامپریالیستی انتخاب شد، نهادهای دموکراتیک را تضعیف کرده و روایتی تند علیه غرب در پیش گرفته است. حمایت سرسختانه سعید از آرمان فلسطین – تا جایی که قانون اساسی را برای ادعای حاکمیت فلسطین بر تمام بیت‌المقدس تغییر داد – و نزدیکی به بزرگ‌ترین دشمن اسرائیل در منطقه، یعنی ایران، کاملاً با این پازل جور در می‌آید.

این داستان یک ضلع سوم هم دارد: الجزایر. از زمانی که مراکش، رقیب اصلی الجزایر، با امضای پیمان ابراهیم روابط خود را با اسرائیل عادی کرد، الجزایر احساس انزوای بیشتری کرده و حمایت خود از تونس را به شدت افزایش داده است. تونس اکنون برای دریافت کمک‌های مالی، انرژی و پشتیبانی امنیتی کاملاً به الجزایر وابسته است. این وابستگی، تونس را به طور طبیعی به محور ایران-الجزایر نزدیک‌تر می‌کند. در واقع، این اتحاد سه‌جانبه، یک بلوک جدید ضدغربی در شمال آفریقا شکل می‌دهد که می‌تواند موازنه قدرت را در منطقه تغییر دهد. در شرایطی که آمریکا دیگر تونس را شریکی برای دموکراسی‌سازی نمی‌بیند و حمایتش را کم کرده، قیس سعید انگار برای بقای سیاسی خود، راهی جز چرخیدن به سمت شرق و تکیه بر این محور جدید ندارد.